Avrupa Birliği Hukuku Dersleri

Prof. Dr. Mehmet Hanifi BAYRAM
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Yedinci Basıya Önsöz 5
Altıncı Basıya Önsöz 6
Beşinci Basıya Önsöz 7
Dördüncü Basıya Önsöz 9
Üçüncü Basıya Önsöz 11
İkinci Basıya Önsöz 13
Önsöz 15
Kısaltmalar 25
Giriş 29
Birinci Bölüm
AVRUPA KITASINDA AVRUPA BİRLİĞİ DIŞINDAKİ
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
I. GÜVENLİK VE SAVUNMA AMAÇLI ÖRGÜTLER 31
A. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty Organization–NATO) 31
B. Batı Avrupa Birliği – BAB (Western European Union– WEU) 32
C. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı –AGIT (Organization for Security and Co–Operation in Europe– OSCE) 33
II. İNSAN HAKLARINI KORUMA AMAÇLI ÖRGÜT: AVRUPA KONSEYİ (COUNCIL OF EUROPE/CONSEIL DE L'EUROPE) 35
III. EKONOMİK AMAÇLI ÖRGÜTLER 38
A. Avrupa Serbest Ticaret Birliği (European Free Trade Association–EFTA) 38
B. Avrupa Ekonomik Alanı–AEA (European Economic Area–EEA) 38
C. Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü (Organisation for Economic Co–Operation and Development–OECD) 41
İkinci Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ VASITASIYLA BÜTÜNLEŞME
I. AVRUPA TOPLULUKLARINDAN AVRUPA BİRLİĞİ'NE GEÇİŞ 43
A. Avrupa Toplulukların Ortaya Çıkması 43
1. Paris Antlaşması: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun (AKÇT)Kurulması 44
2. Avrupa Savunma Topluluğu (AST) ve Avrupa Siyasi Topluluğu Kurma Yolundaki Başarısız Girişimler 45
3. Roma Antlaşması: Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nun (AAET/EURATOM) 45
B. Avrupa Birliği'nin Kurulması 47
1. Birlik Yönünde Arayışlar 47
2. Avrupa Tek Senedi: Avrupa Birliği'ne Doğru İlk Adım 49
3. Maastricht Antlaşması: Avrupa Birliği'nin Kurulması 52
C. Yeni Genişleme Sürecine Hazırlık: Amsterdam ve Nice Antlaşmaları 54
1. Amsterdam Antlaşması 55
2. Nice Antlaşması 59
D. Avrupa Birliği'nin Reformu: Lizbon Antlaşması 61
II. AVRUPA BİRLİĞİ'NİN GENİŞLEMESİ 65
A. Avrupa Birliği'ne Üyelik Koşuları 65
B. 6 Üyeli Topluluklardan 28 üyeli Birliğe Geçiş 66
1. İlk Genişleme: 6 Üyeden 9'a Yükselme 67
2. İkinci Genişleme: 9 Üyeden 10'a Yükselme 68
3. Üçüncü Genişleme: 10 Üyeden 12'ye Yükselme 68
4. Dördüncü Genişleme: 12 Üyeden 15'e Yükselme 68
5. Beşinci Genişleme: 15 Üyeden 27'ye Yükselme 69
6. Altıncı Genişleme: 27 Üyeden 28'e Yükselme 70
III. AVRUPA BİRLİĞİ'NDEN ÇEKİLME (AYRILMA) 72
A. Avrupa Birliği Hukukunda Üyelikten Çekilme (Ayrılma) Hakkı 72
B. Avrupa Birliği Hukukunda Çekilme Hakkının İşletilmesi: Brexit 76
IV. AVRUPA BİRLİĞİ'NİN DAYANDIĞI DEĞERLERİN KORUNMASI 84
A. Değerlerin Ciddi ve Sürekli Biçimde İhlal Edilmesi Durumunda 85
B. Değerlerin Ciddi Biçimde İhlaline Yönelik Açık Bir Risk Bulunduğunda 86
C. Hukuk Devleti İlkesinin Korunmasına Yönelik Yeni Bir Mekanizma 87
V. AVRUPA BİRLİĞİ'NİN ÖZGÜLLÜĞÜ 88
A. Avrupa Birliği'ni Meydana Getiren Unsurlar 88
1. Avrupa Birliği'nin Temel Bileşeni (Unsuru): Devlet 88
2. Avrupa Birliği'nin İkinci Önemli Bileşeni (Unsuru): İnsan 89
a. Kişiler 89
b. Halklar 90
B. Avrupa Birliği'nin Hukuki Niteliği 91
1. Devlet Niteliği 92
2. Ulus–Üstü Örgüt Niteliği 93
VI. AVRUPA BİRLİĞİ'NİN YETKİLERİ 94
A. Yetkilerin Avrupa Birliği'ne Devrinde İzlenen İlkeler 95
1. Sınırlı Yetki İlkesi 95
2. Zımni Yetkiler 95
3. Tamamlayıcı (İkincil) Yetkiler 96
4. Birlik Yetkilerinin Sınıflandırılması 97
a. Münhasır Yetkiler 97
b. Paylaşılan Yetkiler 97
c. Üye Devletlerin Eylemlerini Desteklemek, Koordine Etmek veya Tamamlamak Üzere Kullanılan Yetkiler 98
B. Yetkilerin Uygulanmasında İzlenen İlker 99
1. Katmanlı Yetki İlkesi 99
a. Katmanlı Yetki İlkesinin Kapsamı ve İşlevi 100
b. Katmanlı Yetki İlkesinin Denetimi 101
aa. A Priori Denetim (Önceden Yapılan Önleyici Denetim) 101
bb. A Posteriori Denetim (Sonradan Yapılan Düzeltici Denetim) 103
2. Orantılılık İlkesi 103
3. Birlik Yetkilerin Uygulanmasında Esneklik İlkesi: Yakın İşbirliği 104
a. Yakın İşbirliğinin Koşulları 105
b. Yakın İşbirliği Prosedürü ve İşleyişi 105
Üçüncü Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ KURUMLARI
I. AVRUPA KONSEYİ (THE EUROPEAN COUNCIL/LE CONSEIL EUROPÉEN) 111
A. Yapısı 112
B. Yetkileri 113
II. AB KONSEYİ / KONSEY (THE COUNCIL/ LE CONSEIL) 115
A. Yapısı 116
B. Yetkileri 117
C. Oylama Yöntemler 119
1. Oybirliği 119
2. Basit Çoğunluk 120
3. Nitelikli Çoğunluk 121
III. AVRUPA PARLAMENTOSU 124
A. Yapısı 125
B. İşleyişi 126
C. Yetkileri 128
1. Bütçe Alanındaki Yetkileri 129
2. Denetim Yetkileri 131
3. Karar Alma (Yasama) Sürecindeki Yetkileri 133
a. Özel Yasama Prosedürü 134
aa. Görüş Verme 134
bb. Muvafakat/Onay (Uygun Görüş Belirtme) 135
b. Olağan Yasama Prosedürü 135
aa. Birinci Görüşme (okuma) 136
bb. İkinci Görüşme (okuma) 136
cc. Üçüncü Görüşme (okuma) 137
IV. AVRUPA KOMİSYONU 139
A. Yapısı 139
B. Statüsü 143
C. İşleyişi 144
D. Yetkileri 145
1. Yasama Alanındaki Yetkileri 145
a. Girişimde Bulunma 145
b. Yasama İşlemi Tesis Etme 146
2. Yürütme ve Yönetim Alanındaki Yetkileri 147
a. Antlaşmaların Bekçisi 147
b. Dış Temsil 148
V. ADALET DİVANI 148
A. Yapısı 150
B. Yargılama Prosedürü 150
C. Yetkileri 151
1. Danışma 152
2. Uyuşmazlık 152
3. Önkarar 152
VI. SAYIŞTAY (DENETİM KURUMU) 153
A. Yapısı 153
B. Yetkileri 153
Dördüncü Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ HUKUK DÜZENİ
I. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 161
A. Birincil Mevzuat 163
B. Hukukun Genel İlkeleri 165
C. Uluslararası Antlaşmalar 168
D. İkincil Mevzuat 171
1. İkincil Hukuk Tasarrufları 172
a. Tüzük 173
b. Yönerge (Direktif) 173
c. Karar 175
d. Tavsiye ve Görüş 175
e. Sınıflandırılamayan Hukuki Tasarruflar 175
2. İkincil Hukuk Tasarrufları Arasındaki Hiyerarşi 176
a. Yasama Tasarrufları 176
b. Delege Edilmiş Tasarruflar (Yetkilendirme Sonucu Kabul Edilen Önlemler– actes délégués) 177
c. Uygulama Tasarrufları (Yürütme Önlemleri– actes d'exécution) 178
3. İkincil Hukuk Tasarruflarının Hukuki Rejimi 179
a. Hukuki Tasarrufların Seçimi 179
b. Hukuki Tasarrufların Gerekçesi 179
c. Hukuki Tasarrufun Yayınlanması ve Yürürlüğe Girmesi 180
d. Hukuki Tasarrufların Zaman Bakımından Kapsamı (Uygulanması) 181
II. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ 181
A. Avrupa Birliği Hukukunun Uygulanabilirliği 182
1. Doğrudan Uygulanabilirlik 182
2. Doğrudan Etki 184
a. Doğrudan Etki İlkesinin Temeli 185
b. Doğrudan Etki Özelliğine Sahip Değişik AB Hukuku Kaynakları 188
aa. Kurucu Antlaşmalar 188
bb. İkincil Mevzuat 189
cc. Uluslararası Antlaşmalar 194
B. Avrupa Birliği Hukukunun Üstünlüğü (Önceliği) 197
1. Üstünlük Prensibi ve Temeli 197
2. Üstünlük Prensibinin Uygulama Alanı 199
3. İç Hukuk Açısından Sonuçları 200
III. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDAN DOĞAN HAKLARIN İÇ HUKUKTA KORUNMASI 202
A. Ulusal Hukukun Özerkliği (Kurumsal ve Usul Açısından) 203
B. Ulusal Hukuk Özerkliğinin Çerçevesi 204
C. Üye Devletlerin Tazminat Sorumluluğu 205
Beşinci Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDA YARGISAL DENETİM
I. AVRUPA BİRLİĞİ KURUMLARININ YARGISAL DENETİMİ 210
A. Hukuki Denetim Davaları 210
1. İptal Davası 210
a. İptal Davasına Konu Edilebilen İşlemler 211
aa. Birlik Tasarrufları 211
bb. Bağlayıcı Tasarruflar 212
b. Davacılar (Dava Ehliyeti Olan Kişiler) 212
aa. Üye Devletler ve Birlik Kurumları 212
bb. Gerçek ve Tüzel Kişiler 212
c. Davanın Açılma Süresi 215
d. İptal Sebepleri 216
aa. Yetkisizlik 217
bb. Esaslı Şekil Kurallarının İhlali 217
cc. Antlaşmaların İhlali veya Antlaşmaların Uygulanmasına İlişkin Bir Hukuk Kuralının İhlali 217
dd. Yetkinin Kötüye Kullanılması (Yetki Saptırması) 218
e. İptal Kararının Etkileri 218
2. Hareketsizlik (İhmal) Davası 219
a. Hareketsizliğin (İhmalin) Tanımı 219
b. Davacılar (Dava Ehliyeti Olan Kişiler) 220
aa. Üye Devletler ve Birlik Kurumları 220
bb. Gerçek ve Tüzel Kişiler 220
c. Hareketsizlik Davası Prosedürü 221
aa. İdari Aşama 221
bb. Uyuşmazlık Aşaması 221
d. Hareketsizlik Davasının Etkileri 222
B. Tam Yargı Davaları 222
1. Birlik Müeyyidelerine Karşı Davalar 223
2. Zararın Tazmini Davası 223
a. Sözleşme (Akit) Dışı Sorumluluğa Dayalı Tazminat Davaları 223
aa. Sözleşme Dışı Sorumluluğa Dayalı Davaların Kabul Edilme Koşulları 224
bb. Sözleşme Dışı Sorumluluk Rejimi 224
b. Sözleşmeye (Akit) Dayanan Sorumluluktan Doğan Tazminat Davası 229
3. Personel Davaları 229
II. ÜYE DEVLETLERİN YARGISAL DENETİMİ: İHLAL DAVASI 230
A. İhlalin Niteliği 231
1. İhlalin Kapsamı 231
2. İhlal Edilen Yükümlüklerin Niteliği 231
3. İhlali Gerçekleştirenlerin Niteliği 232
4. İhlal Konusunda Gerekçeler 232
B. İhlalin Tespit Prosedürü 233
1. Prosedürün Başlatılması 233
a. Komisyon 233
b. Üye Devletler 234
2. Komisyon Tarafından Yürütülen İdari Aşama 234
3. Divan Önünde Yargısal Aşama 235
a. Divana Başvuru 235
b. Başvurunun Konusu 235
C. Kararın Etkileri 236
1. Kararın Uygulanması 236
2. Kararın Uygulanmamasının Yaptırımları 237
III. ULUSAL YARGI KARARLARININ AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU AÇISINDAN DENETİMİ: ÖNKARAR PROSEDÜRÜ 239
A. Önkarar Başvurusunun Konusu 241
1. Antlaşmalar 241
2. İkincil Hukuk Tasarrufları 242
3. Birliğin Taraf Olduğu Uluslararası Antlaşmalar 242
4. Üye Devletler Arasında Yapılan Sözleşmeler (Convention) 243
B. Önkarar Başvurusunu Yapabilecek Mahkeme (Yargı Yeri) Kavramı 243
C. Önkarar Başvurusunu Yapma Konusunda Ulusal Mahkemelerin Durumu 244
1. Başvuruyu Yapma Özgürlüğü ve Zorunluluğu 245
a. Başvuruyu Yapmada Ulusal Yargıcın Takdir Yetkisi 245
b. Başvuruyu Yapmaya Zorunlu Ulusal Yargı Yerleri 245
2. Başvurunun Yerindeliği 247
3. Başvurunun Zamanı 248
4. Başvurunun İçeriği 248
D. Prosedür 249
E. Önkarar'ın Hukuki Sonuçları 249
1. Bağlayıcılık Açısından Etkisi 250
a. Yoruma İlişkin Verilen Önkararın Etkisi 250
b. Geçerliliğe İlişkin Verilen Önkararın Etkisi 250
2. Geçmişe Etkisi 250
Kaynakça 253
Kavram Dizini 261