Bilgi Varlık ve Ahlak -İslam Metafiziğine Yeni Teklifler-

İradeli her varlık, ortalamanın üstünde kendisini gerçekleştirme imkânına sahiptir. İnsana aynı ontolojik konuma sahip olmasından dolayı eşit insanî ruh verilmiştir. İnsanın bilmesi; kendi kabiliyetlerinin sınırı ve bilmek istediği varlıkla var olan ortak paydanın imkânlarıyla kayıtlıdır. Rahman; rahmet olanı (her çeşit varlığı) yaratan ve onda tabii ve iradeyle ortaya çıkacak merhameti, kendisine nispetle bilfiil, biz kullarına nispetle bilkuvve var kılandır. İslam geleneğinde varlığın sabit ve süreğen tabiatının olmadığını iddia edenler olduğu gibi tam aksine aklî olarak varlığın sabit ve sebepli tabiatının varlığını temellendiren filozofların olması kayda değerdir. Özgürlük hiçbir zaman bedava elde edilen bir hak değildir. Bir şeye ne kadar muhtaçsak onu elde etmek için o kadar emek harcarız. Hürriyet; Kur'an'ın atfettiği anlam kökeniyle; "Kendini bir şey için vakfetmektir, hibe etmektir." Allah ise her şeye mutlak manada sahiptir, O, mutlak manada da hürdür. Yalan; olmayanı oldurmak olanı yok saymaktır. Tevazu; bir varlığa yeteneği ve fiili kadar değer biçmektir. Bizler ilahî isimleri ne kadar ahlâkımızda, bilgimizde ve varlığımızda tecelli ettirebiliyorsak Allah algımız da ancak bu bilfiil durumumuz kadar bizde varlık ve varoluş alanına çıkmaktadır. İnsanların her biri, izafet sebebiyle değişen kemalâta sahiptir. İnsanların en kâmili Mutlak Kemal sahibine en yakın olanıdır. "Elest Bezmi" tabiri, meşhur ancak kaynağı itibari ile meşkukdur.