Bütün Yönleriyle Halid Ziya Uşaklıgil (1865-1945)

Hâlid Ziya, edebî câmiada, romancılığı ile öne çıkmış bir edîbimizdir. Oysa ki o, roman dışında hikâye, mensûr şiir, tiyatro, sohbet, deneme, mektup, gezi yazısı, edebiyat târihi, hâtıra gibi hemen her türde birbirinden başarılı ve güzel, pek değerli eserler de vücûda getirmiştir. Bir Osmanlı münevveri olarak 80 yıllık ömrünün 60-65 yılını okuyup yazmakla geçiren yazar, ardında nitelikli bir kütüphâne, yüklü bir edebî mîras bırakmıştır.

Hâlid Ziya, gerek şahsî hayâtında ve gerekse bâzı eserlerinde -özellikle de romanlarında- Batılı değerler üzerine inşâ edilmiş bir yaşam tarzını benimsemiş; hayâta tatbik noktasında da böyle bir tutum içerisine girmişse de, onun, zaman zaman gelenekten gelen inanç ve yaşam tarzından ve de etnik kökeninden kopmadığını, Türklük ruh ve şuûrunu sâhiplenip ön plâna çıkardığını da görmekteyiz. Eserlerine genel olarak bakıldığında; benzer nitelikteki dînî ve millî motif ve muhtevâlı bir takım beyan ve değerlendirmelerine de şâhit olmaktayız.

Bugüne kadar Hâlid Ziya hakkında yapılan pek değerli çalışmaların olduğu görülmekle birlikte, onu bütün yönleriyle ele alan ilmî ve kapsamlı bir çalışmanın mevcut olmadığı görülmüştür. Onunla ilgili yapılan araştırmalarda daha ziyâde romanlarına ağırlık verilmiş; özellikle de hikâye yazarlığı ve edebiyat târihçiliği ihmâl edilmiştir. Bir diğer yandan çok yönlü hayâtı ve uzun süren yazı serüveni de lâyık-ı vechiyle tam olarak ortaya konulamamıştır.

Hâlid Ziya hakkında yapılan bu çalışmada; mevcut imkân ve kaynaklar nisbetinde, yazar, bütün yönleriyle ele alınıp değerlendirilmeye tâbi tutulmuştur. Hattâ, bugüne kadar pek değinilmeyen özel hayâtına, dînî ve millî eğilimleri ile siyâsî bir takım faâliyetlerine de çalışmada yer verilmiştir. Onu daha doğru ve yakından tanımak, eserlerini daha iyi anlayıp kavrayabilmek bakımından da, muhtevâsı oldukça geniş ve yaygın olan bu çalışmamızda aslî kaynak olarak daha çok yazarın sâdeleştirilmemiş, orijinal ve ilk basılı eserleri tercih edilmiştir.

Fikrî tespit ve değerlendirmeleriyle ve de vücûda getirdiği eserleriyle bir döneme damgasını vuran Hâlid Ziya UŞAKLIGİL, derin izler bırakarak Türk edebiyat târihindeki seçkin yerini almıştır.