Celili'nin Husrev ü Şirin Mesnevisi

Hamidi-zade Celili, Husrev ü Şirin hikâyesini daha önceleri Emir Husrev, Cami ve Nevayi'nin yazdığını, padişahın böyle bir eser aradığını, bu zor işe Nizami gibi "Penc Genc" sahibi olmak için başladığını, yirmi dört yaşında başladığı Husrev ü Şirin mesnevisini yirmi beş yaşında (H.918/M.1512) tamamladığını söyler. Celili, Nizami ve Şeyhi'nin Husrev ü Şirin'lerinin yalnız özünü almış, ayrıntılarını atmıştır.

Tasvirlerinin çoğundan vazgeçerek eserin özetini meydana getirmiştir. Bazı noktalarda Şeyhi'den ayrılmış, buralarda Nizami'yi izlemiştir. Aynı hikayenin ana motiflerini alan Celili, kendisinden önce bu hikayeyi yazan şairlerden farklı olmayan bir hikaye örgüsü içinde, bir eser meydana getirmiştir. Onda Nizâmî ve Şeyhî'nin yanı sıra Ali Şir Nevayî'nin de etkisi görülür.

"Sasani hükümdarlarından Husrev-i Perviz'in hayatına ve aşk maceralarına dayanan eserde, Husrev ile Şîrîn'in arasında geçen aşk anlatılmaktadır. Usta bir mühendis olan Ferhad, Şirin'in diğer aşığı ve eserin üçüncü kahramanıdır. Böylece bu üç kişi ve iki aşk etrafında gelişen olaylar, mesnevinin konusunu oluşturmuştur. Celili, Nizamî'ninHusrev ü Şirinmesnevisini kendisine örnek almış; ancak bunu yaparken hikayenin sadece özünü alarak, ayrıntılardan ve uzun tasvirlerden vazgeçerek, özetini meydana getirmiştir.

Şair, Husrev ü Şirin'lerin en güzeli olarak kabul edilen Şeyhi'ninHusrev ü Şirin'inden de etkilenmiş; onun eserini dil, deyiş, sanat bakımından kendisine örnek almıştır. Aslında aynı hikâyenin ana motiflerini ortaklaşa almış olan bu iki şair, onu değişik amaçlarla işlediklerinden Türk edebiyatında birbirlerinden pek farklı olmayan eserler meydana getirmişlerdir."

Celili'nin Husrev ü Şirin'i 16. yüzyılda hamse geleneğine uyularak yazılan ve karşılaştırmalara imkân veren önemli bir mesnevi olmasının yanı sıra roman tekniği, dil ve anlatımı açısından da sağlam kuruluşlu güzel bir eserdir.