Devlet Borçları Metin Erdem 6.Baskı

BİRİNCİ BÖLÜM

DEVLET BORÇLARI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

I. KAMU GELİRLERİ VE BORÇLANMA.................................................................................... 1

II. VERGİ İLE BORÇLANMA ARASINDAKİ FARKLAR.......................................................... 3

III. DEVLET BORÇLARI İLE ÖZEL BORÇLAR ARASINDAKİ FARKLAR........................... 7

IV. DEVLETİN BORÇLANMA NEDENLERİ........................................................................... 10

A. MALİ NEDENLER........................................................................................................ 10

B. EKONOMİK NEDENLER............................................................................................ 12

C. DİĞER NEDENLER...................................................................................................... 15

V. DEVLET BORÇLANMASININ YASAL DAYANAĞI........................................................... 16

VI. DEVLET BORÇLANMASININ SINIRI................................................................................ 19

İKİNCİ BÖLÜM

DEVLET BORÇLARININ SINIFLANDIRILMASI

I. İSTEĞE BAĞLI VE ZORUNLU BORÇLAR........................................................................... 21

A. İSTEĞE BAĞLI BORÇLAR........................................................................................ 21

B. ZORUNLU BORÇLAR................................................................................................. 21

1. Tam Zorlama İle Alınan Borçlar........................................................................... 23

2. Zorlama Tehdidi İle Alınan Borçlar...................................................................... 24

3. Manevi Zorlama İle Alınan Borçlar...................................................................... 24

4. Zorunlu Tasarruf Yaratarak Alınan Borçlar....................................................... 24

II. KISA VE UZUN VADELİ BORÇLAR.................................................................................... 26

A. KISA VADELİ BORÇLAR [DALGALI BORÇLAR].............................................. 28

1. Kısa Vadeli Borçlara Başvurma Nedenleri.......................................................... 29

a] Bütçe Gelir ve Giderleri Arasındaki Dengesizliğin Giderilmesi..................... 30

b] Devlet Açısından Borç Yükünün Daha Az Olması...................................... 30

c] Uzun Vadeli Bir Borçlanmaya Zemin Hazırlanması................................... 30

d] Ekonomik Durgunluk Dönemlerinde Bir Mali Politika
Aracı Olarak Kullanılması.................................................................................... 31

e] Çeşitli Olağanüstü Giderlerin Finansmanının Sağlanması........................... 31

2. Türkiye'de Kısa Vadeli Borç Türleri...................................................................... 31

a] İç Kaynaklardan Alınan Kısa Vadeli Borçlar............................................... 32

b] Dış Kaynaklardan Alınan Kısa Vadeli Borçlar............................................. 36

B. UZUN VADELİ BORÇLAR [KONSOLİDE BORÇLARI]..................................... 36

1. Süresiz Borçlar [Devamlı Borçlar]......................................................................... 37

2. Süreli Borçlar [İtfa Süresi Belli Borçlar]................................................................ 38

III. İÇ BORÇLAR VE DIŞ BORÇLAR........................................................................................ 39

A. İÇ BORÇLAR VE DIŞ BORÇLARIN ÖZELLİKLERİ.......................................... 39

1. Kaynakları Yönünden............................................................................................. 39

2. Milli Gelire Etkileri Yönünden................................................................................. 40

3. Ulusal Amaçlar Yönünden...................................................................................... 40

B. İÇ VE DIŞ BORÇLARI AYIRAN KRİTERLER..................................................... 41

1. Alacaklının Uyrukluğu Kriteri................................................................................ 41

2. Borcun Sağlandığı Piyasanın Uyrukluğu Kriteri................................................. 41

C. İÇ BORÇLAR................................................................................................................. 41

1. İç Borçların Kaynakları.......................................................................................... 43

a] Özel Kişi ve Kuruluşlardan Borçlanma........................................................... 43

b] Sosyal Güvenlik Kuruluşları ve Ekonomik
Kuruluşlardan Borçlanma..................................................................................... 44

c] Ticari Bankalar ve Sigorta Şirketlerinden Borçlanma.................................. 45

d] Merkez Bankasından Borçlanma.................................................................... 45

D. DIŞ BORÇLAR VE DIŞ YARDIMLAR..................................................................... 46

1. Genel Olarak Dış Borç ve Dış Yardım Kavramı................................................ 46

2. Dış Yardımların Nedenleri...................................................................................... 48

a] Yardım Alan Ülkeler Açısından Dış Yardımların Nedenleri....................... 48

b] Yardım Yapan Ülkeler Açısından Dış Yardımların Nedenleri................... 50

3. Dış Yardım Çeşitleri................................................................................................. 54

a] İki Yanlı Yardımlar-Çok Yanlı Yardımlar..................................................... 54

b] Parasal Yardımlar-Ayni Yardımlar.................................................................. 55

c] Bağışlar-Kredi [Borç] Şeklinde Yardımlar...................................................... 56

d] Proje Kredileri-Program Kredileri...................................................................... 57

e] Bağlı Krediler- Serbest Krediler......................................................................... 59

f] Borç Ertelemeleri-Röfinansman Kredileri....................................................... 60

g] Satıcı Kredileri [İhracat Kredileri].................................................................... 61

h] Bazı Özel Borçlanmalar..................................................................................... 62

ı) Dış Yardım Konsorsiyumu ve Bankalar Konsorsiyumu.............................. 62

4. Dış Borçlar ile İlgili Bazı Oranlar........................................................................... 64

a) Toplam Dış Borç/Gayri Safi Milli Hasıla........................................................ 64

b) Toplam Dış Borç/İhracat................................................................................... 64

c) Toplam Dış Borç Servis /İhracat...................................................................... 64

d) Faiz Servisi/İhracat............................................................................................. 65

e) Toplam Dış Borç Servis /Toplam Döviz Gelirleri........................................... 65








ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI MALİ KURULUŞLAR

I. GENEL OLARAK ULUSLARARASI MALİ KURULUŞLAR................................................ 67

II. DÜNYA ÇAPINDA MALİ KURULUŞLAR........................................................................... 69

A. ULUSLARARASI PARA FONU [IMF] [International Monetary Fund].............. 69

1. Kuruluş....................................................................................................................... 69

2. Amaçları..................................................................................................................... 70

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 71

B. ULUSLARARASI İMAR VE KALKINMA BANKASI [IBRD]
[International Bank For Reconstuction and Development].................................... 73

1. Kuruluş....................................................................................................................... 73

2. Amaçları..................................................................................................................... 73

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 74

C. ULUSLARARASI KALKINMA BİRLİĞİ [IDA]
[International Development Association]................................................................... 75

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 75

2. Amaçları..................................................................................................................... 75

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 75

D. ULUSLARARASI FİNANSMAN KURUMU [IFC]
[International Finance Corporation]............................................................................ 76

1. Kuruluş....................................................................................................................... 76

2. Amaçları..................................................................................................................... 76

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 77

E. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KALKINMA PROGRAMI [UNDP]
[United Nations Development Programme]................................................................ 77

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 77

2. Amaçları..................................................................................................................... 77

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 78

F. ULUSLARARASI ÖDEMELER BANKASI [BIS]
[Bank For International Settlement]............................................................................. 78

1. Kuruluş....................................................................................................................... 78

2. Amaçları..................................................................................................................... 78

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 78

III. AVRUPA ÇAPINDA ULUSLARARASI MALİ KURULUŞLAR........................................ 79

A. AVRUPA ÖDEME BİRLİĞİ [EPU] [European Payment Union].......................... 79

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 79

2. Amaçları..................................................................................................................... 79

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 79

B. AVRUPA PARA ANTLAŞMASI [EMA] [European Monetary Agreement]....... 79

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 79

2. Amaçları..................................................................................................................... 80

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 80

C. AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK BİRLİĞİ [ECSC]
[European Coal and Steel Community]...................................................................... 80

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 80

2. Amaçları..................................................................................................................... 80

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 81

D. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU [EEC]
[European Economic Community].............................................................................. 81

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 81

2. Amaçları..................................................................................................................... 82

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 83

E. AVRUPA YATIRIM BANKASI [EIB] European Investment Bank].................. 83

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 83

2. Amaçları..................................................................................................................... 83

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 83

F. AVRUPA KALKINMA FONU [EDF] [European Development Fund]................. 84

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 84

2. Amaçları..................................................................................................................... 84

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 85

G. AVRUPA TARIMSAL GARANTİ VE YÖNLENDİRME FONU [EAGGF]
[European Agricultural Guidance and Guarantee Fund]......................................... 85

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 85

2. Amaçları..................................................................................................................... 85

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 86

IV. BÖLGESEL ÇAPTA ULUSLARARASI MALİ KURULUŞLAR......................................... 86

A. ENTERAMERICAN KALKINMA BANKASI [IDB]
[Interamerican Development Bank]............................................................................ 86

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 86

2. Amaçları..................................................................................................................... 86

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 86

B. ORTA AMERİKA EKONOMİK ENTEGRASYON BANKASI
[Bank of Central American Economic Integration].................................................. 87

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 87

2. Amaçları..................................................................................................................... 87

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 87

C. AFRİKA KALKINMA BANKASI [African Development Bank]........................ 88

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 88

2. Amaçları..................................................................................................................... 88

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 88

D. ASYA KALKINMA BANKASI [Asian Development Bank]................................ 88

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 88

2. Amaçları..................................................................................................................... 89

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 89

E. KARAİBLER KALKINMA BANKASI [Caraibes Development Bank]............. 89



1. Kuruluşu..................................................................................................................... 89

2. Amaçları..................................................................................................................... 89

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 89

F. İSLAM KALKINMA BANKASI [Islamic Development Bank]............................ 90

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 90

2. Amaçları..................................................................................................................... 90

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 90

G. ARAP PARA FONU [Arab Monetary Fund]............................................................. 91

1. Kuruluşu..................................................................................................................... 91

2. Amaçları..................................................................................................................... 91

3. Faaliyetleri.................................................................................................................. 91



DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BORÇLANMA TEKNİĞİ

I. GİRİŞ.......................................................................................................................................... 93

II. TASARRUF SAHİPLERİNE SAĞLANAN ÇIKARLAR....................................................... 94

A. MADDİ ÇIKAR.............................................................................................................. 95

1. Faiz.............................................................................................................................. 95

2. Faizi Dolaylı Yoldan Yükselten Uygulamalar..................................................... 96

a) Tahvillerin Nominal Değerinin Altında İhraç Edilmesi................................ 97

b) Tahvillerin Primli veya İkramiyeli Olarak İhraç Edilmesi............................ 97

c) Tahvil Gelirlerine Vergi İstisnası Sağlanması................................................. 98

B. DİĞER ÇIKARLAR...................................................................................................... 98

III. TASARRUF SAHİPLERİNE SAĞLANAN GARANTİLER.............................................. 100

A. SAĞLANAN ÇIKARLARLA İLGİLİ GARANTİLER.......................................... 100

1. Erken Ödeme ve Konversiyon Yapılmaması Garantisi.................................. 101

2. Tahvil Değerinin Düşmesinin Önlenmesi Garantisi.......................................... 102

3. En Ziyade Müsadeye Mazhar Alacaklı Garantisi............................................ 102

B. ENFLASYONA KARŞI SAĞLANAN GARANTİLER.......................................... 103

1. Altın Garantisi......................................................................................................... 104

2. Kambiyo (Döviz) Garantisi.................................................................................. 104

3. Fiyat Endeksleri İle Ayarlama Garantisi............................................................ 105

IV. BORÇLARIN İHRACI VE SATIŞ YÖNTEMLERİ............................................................ 106

A. İHRAÇ ŞEKİLLERİ................................................................................................... 106

1. Tahvil İhraç Etmeksizin Borçlanma................................................................... 107

2. Tahvil İhraç Ederek Borçlanma.......................................................................... 107

a) Nama (İsme) Yazılı Tahvil İhracı İle Borçlanma...................................... 107

b) Hamiline (Taşıyıcıya) Yazılı Tahvil İhracı İle Borçlanma...................... 107

c) Hem Nama Hem Hamiline Yazılı Tahvil İhracı İle Borçlanma.............. 108

B. SATIŞ YÖNTEMLERİ................................................................................................ 108

1. Doğrudan Halka Satış Yöntemi.......................................................................... 108

2. Bankalara Satış Yöntemi..................................................................................... 109

3. Borsada Satış Yöntemi......................................................................................... 109

C. TÜRKİYE'DE İÇ BORÇLANMA SENETLERİNİN
SATIŞ YÖNTEMLERİ................................................................................................ 110

1. İhale Yönetimi........................................................................................................ 112

a) İskontolu Senetler............................................................................................. 112

b) Enflasyona Endeksli Senetler......................................................................... 112

c) Sabit Faiz Kuponlu Devlet Tahvilleri............................................................. 113

d) Değişken Faizli Devlet Tahvilleri.................................................................... 113

2. Satışa Arz (TAP) Yöntemi.................................................................................... 113

3. Halka Arz Yöntemi................................................................................................ 114

4. Özel Amaçlı İhraçlar.............................................................................................. 114



BEŞİNCİ BÖLÜM

BORÇ YÖNETİMİ

I. GİRİŞ........................................................................................................................................ 115

II. BORÇ YÖNETİMİ FAKTÖRLERİ....................................................................................... 116

A. BORCUN BÜYÜKLÜĞÜ........................................................................................... 116

B. BORCUN YAPISI........................................................................................................ 116

III. BORÇ YÖNETİMİ POLİTİKASI İLE MALİYE POLİTİKASI VE
PARA POLİTİKASI ARASINDAKİ İLİŞKİLER................................................................ 117

IV. OLAĞANÜSTÜ BORÇ YÖNETİM İŞLEMLERİ.............................................................. 119

A. KONSOLİDASYON (TAHKİM)............................................................................... 119

1. Konsolidasyonun Tanımı ve Niteliği.................................................................. 119

2. Konsolidasyonun Uygulanma Nedenleri........................................................... 120

3. Konsolidasyon Türleri........................................................................................... 120

4. Konsolidasyonun Etkileri...................................................................................... 121

5. Konsolidasyonun Başarılı Olma Koşulları....................................................... 123

B. KONVERSİYON (DEĞİŞTİRME)............................................................................ 124

1. Konversiyonun Tanımı ve Niteliği...................................................................... 124

2. Konversiyonun Uygulanma Nedenleri............................................................... 125

3. Konversiyonun Uygulanma Şekilleri.................................................................. 126

4. Konversiyon Türleri............................................................................................... 126

a) Basit Usulde Konversiyon............................................................................... 127

b) Başabaşın Altında Konversiyon.................................................................... 127

c) Aşamalı Konversiyon....................................................................................... 128

d) Fark Ödemeli Konversiyon............................................................................. 128

5. Konversiyonun Etkileri.......................................................................................... 129

6. Konversiyonun Başarılı Olma Koşulları........................................................... 129

ALTINCI BÖLÜM

DEVLET BORÇLARININ AZALMASI VE SONA ERMESİ

I. GİRİŞ........................................................................................................................................ 131

II. BORÇLARIN ÖDEME YAPILMADAN AZALMASI VE SONA ERMESİ....................... 132

A. BORCUN REDDEDİLMESİ YOLUYLA SONA ERMESİ................................... 132

B. BORCUN PARA DEĞERİNİN DÜŞMESİ YOLUYLA AZALMASI................. 133

III. BORÇLARIN ÖDEME YAPILARAK AZALMASI VE SONA ERMESİ......................... 135

A. BORÇLARIN GERİ ÖDENME ŞEKİLLERİ......................................................... 136

1. Bir Defada Ödeme................................................................................................. 136

2. Kademeli Ödeme.................................................................................................... 137

3. Dr. Price Yöntemi İle Ödeme................................................................................ 138

B. ÖDEME FONLARININ SAĞLANMASI VE KULLANILMASI......................... 139

1. Bütçeye Ödenek Koyarak Ödeme...................................................................... 140

2. Bağımsız Ödeme Kuruluşları Aracılığı İle Ödeme.......................................... 140

YEDİNCİ BÖLÜM

DEVLET BORÇLANMASININ ETKİLERİ

I. GİRİŞ........................................................................................................................................ 141

II. BORÇLANMANIN EKONOMİK ETKİLERİ..................................................................... 141

A. İÇ BORÇLANMANIN EKONOMİK ETKİLERİ.................................................. 141

1. Özel Kişi ve Kurumlardan Borçlanmanın Ekonomik Etkileri....................... 142

2. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarından Borçlanmanın Ekonomik Etkileri.......... 145

3. Ticari Bankalar ve Sigorta Şirketlerinden Borçlanmanın
Ekonomik Etkileri...................................................................................................... 146

4. Merkez Bankası'ndan Borçlanmanın Ekonomik Etkileri.............................. 148

B. DIŞ BORÇLANMANIN EKONOMİK ETKİLERİ............................................... 150

III. BORÇLANMANIN SOSYAL ETKİLERİ........................................................................... 155

A. İÇ BORÇLANMANIN SOSYAL ETKİLERİ......................................................... 155

B. DIŞ BORÇLANMANIN SOSYAL ETKİLERİ....................................................... 158

YARARLANILAN KAYNAKLAR.............................................................................................. 161