Diyarbekir'in İlk Hususi Gazetesi: Peyman

İnsanoğlu, fıtratı gereği tarihin her devrinde, yaşadığı ve şahit olduğu olay ve olguları başkalarıyla paylaşmak istemiştir. Merak duygusundan dolayı da başkasının başına gelen olaylardan dâima haberdar olmak istemiştir. İnsanın bu merak duygusu zaman içerisinde onun farklı haberleşme yöntemleri bulmasına, kendisini farklı yollarla ifade etmesine olanak sağlamıştır. Yeri geldiğinde dumanla yeri geldiğinde gazete ve dergi yolu ile iletişime geçmişlerdir. Günümüzde ise radyo, televizyon, telefon, internet gibi farklı iletişim yolları aracılığıyla birbirileri ile iletişime geçmektedirler. Bu çalışmada da bu iletişim yollarından biri olan ve haberleşme açısından arşivi tutulabilecek ilk araçlardan olan gazetenin bir örneği araştırılıp ilim dünyasına kazandırılmaya çalışılmıştır. "Peymân" adındaki bu gazetenin Osmanlı Dönemi Diyarbekir Vilâyeti'nin bilinen ilk özel gazetesi olması hasebiyle de ayrıca bir öneme sahiptir. Osmanlı Devleti'nin son yılları ve en çalkantılı dönemi olan II. Meşrûtiyet Dönemi'nde çıkan bu gazete, Diyarbekir Vilâyeti özelinde Osmanlı ülkesinde yaşanan siyâsi, iktisadi, askeri ve toplumsal olayları göz önüne sermektedir. Yerel bir gazete olması sebebiyle daha çok Diyarbekir Vilâyeti'nde yaşananlara yer veren gazete, her sayının sonunda Osmanlı Devleti'nin başkenti İstanbul'da yaşanan olaylar ve devletin başka devletler ile olan ilişkisi hakkında da haberler vermektedir. Peyman gazetenin orijinal metinlerinin nerede olduğu bilinmemekle beraber, Milli Kütüphane ve Diyarbakır Tanıtma Vakfı'ndaki mevcut fotokopilerinden faydalanılarak bu çalışma elde edilmiştir. Çalışma yapılırken gazetenin eksik sayıları temin edilememiş, böylece ulaşılan sayılarla yetinilmek zorunda kalınmıştır. Gazetenin ilk sayısındaki bilgilere baktığımızda her hafta pazartesi günleri basılan gazetenin imtiyâz sâhibi ve mes'ul müdürünün Mirîkâtibizâde Şükrü olduğu anlaşılmaktadır. Peyman gazetesi 36 sayıdan oluşmaktadır. İlk sayısı 15 Haziran 1325 (28 Haziran 1909), son sayısı olan 36 sayı ise 22 Şubat 1325 (7 Mart 1910) tarihlidir. Peymân Gazetesi'nin 16, 26, 29, 30, 31, 32, 34 numaralı sayıları ise kayıp olduğundan çalışmaya dâhil edilememiştir. Mevcut sayılar transkript edilmekle birlikte, söz konusu sayılarda yoğun bir şekilde ele alınan konular eserin girişinde değerlendirilmiştir. Ayrıca kavram ve ifadeler dipnotlarla desteklenerek metinlerdeki bilgilerden daha fazla istifade edilmesi amaçlanmıştır. Peymân yazarları genellikle Osmanlı donanması, İttihad ve Terâkki Cemiyeti'nin faaliyetleri, Osmanlı birlik ve kardeşliği, II. Abdülhamid Dönemi uygulamaları, aşiretlerin durumu ve ıslahı gibi pek çok konuda yazılar kaleme almışlardır. Gazetenin yazar kadrosunda başta Ziya Gökalp olmak üzere Mirikatibizâde Şükrü, Mukâvelât Muharriri Amir Adil, Pirinçcizâde Feyzi, İttihâd ve Terâkki yöneticisi Yüzbaşı Mazhar gibi birçok isim ile beraber isim ve imzasını belirtmeden yazan çok sayıda yazar da mevcuttur. Ziya Gökalp, Tevfîk Sedâd, Hüseyin Vedâd, Mehmed Mehdi, Mehmed Nâ'il müstear ismiyle yazılar kaleme almıştır.