Ferdi ve Şürekâsı

"Hasan Tahsin Efendi tahattur ettiği manzarayı görmemek istiyormuşçasına ellerini gözlerine tuttu:
— Ah, o gece o hâli göreydiniz! Bunu size bin kere naklettim. Fakat mümkün değil fikrinizde o hâle şebîh bir şey tasvir edemeyeceğim. Yanmış bir ev… Ateş içinde tüten enkaz altında kalmış bir servet… On sekiz yaşında yanmış bir genç gelin… Deli olmuş bir adam… Ferdi o hâli görmek istemişti. Kızının yanına getirdiler. Bir ona bir de evine bakıyordu. O mutantan evin şu bir yığın ateşten, o güzel kızın o yaralar içinde vücuttan ibaret olduğuna inanamıyordu. Ağlamak istiyordu, ağlayamıyordu. Karşısında İsmail Tayfur çirkin, korkunç, kesik kesik bir kahkaha ile gülüyor, mütemadiyen gülüyordu…"

Halid Ziya Uşaklıgil'in İzmir'de yayınladığı dördüncü ve son romanı olan Ferdi ve Şürekâsı, ilk olarak 1892 yılında Hizmet gazetesinde tefrika edilir. 1895 yılında ise kitap olarak basılır. Daha sonra 1908 yılında Mehmet Rauf tarafından çıkarılan Mehasin dergisinde üç perdelik piyes hâlinde yayımlanır. Yirmi bir bölümden oluşan romanın teması maddi imkân ve imkânsızlık çatışması üzerine kuruludur. Devrin duyuş ve düşünüş tarzını üslûbu, anlatış biçimi ve dili ile veren önemli bir eserdir.