Fetvalarla Osmanlı Vakıfları

Türk - İslam medeniyetinin en önemli ve en yaygın müesseselerinden biri hiç şüphesiz vakıflardır. Vakıf bir kimsenin Allah'a yakınlaşmak amacı ile menkul veya gayrimenkul mülk veya emlakini dini, hayri veya içtimâî bir gayeye müebbeden haps ve tahsis etmesidir. Hayra hizmet amacı ile kurulan vakıfların iki temel unsuru vardır:

Aynı ile intifa olunan müessesat- ı hayriyye ve bunlara kaynak sağlayan müstegallat-ı vakfiyye.

1- Müessesat -ı hayriyye cami, mescid, han, hamam, hastane, İmaret, aşhane, misafirhane, darü'l-aceze, makbere, çeşme, yol, köprü gibi insanların hemen hepsinin yararlandıkları bizatihi vakıf taşınmazlardır.
2- Müstagallat-ı vakfiyye ise müessesat-ı hayriyyeye kaynak sağlayan, gelir getiren ve onların ile'l-ebed yaşamasını mümkün kılan taşınmaz varlıklardır.

Devlet -i aliyyede meşihat makamına yükselen alimler fıkhın hemen her konusunda fetvalar vermişlerdir. Fakat en yoğun fetva faaliyeti vakıflar konusunda olmuştur diyebiliriz.

Ben burada daha ziyade üç büyük Şeyhülislâmın Ebüssu'ud ile Ankara'lı Bayramzade Hacı Zekeriyyazade Yahya ve Çatalcalı Ali Efendi'lerin fetvaları ile vakfı anlatmağa çalıştım. Fetvaların birbirinden bağımsız birer "mes'ele" olduğunu göz önünde tutarak her birine italik harflerle fetvanın içeriğini özetleyen bir "kenar- başlık" ekledim. Ayrıca manâ ve muhtevalarını bu günkü dille açıklamaya çalıştım. Böylece kitabın tam ve kamil manada olmasa bile Türk - İslam vakıf kültürünü ve hukuk tefekkürünü yansıtan bir eser olmasını amaçladım.

- H. Necati Demirtaş - Salacak - Mayıs 2019