Fıkıh Usulü

Eski milletlerin hepsinin kendilerine mahsus kanunları, hukukları vardı ve bunlar müdevven hale getirilmişti. Bununla beraber mücerret ve nazarî olarak hukuk ilminden bahseden bir eser, meydana getirilmemişti. Bu konuda ilk eseri, İmâm Şafiîi (öl. 204) er-Risâle adıyla te lifetti. Bu faaliyet, Müslümanların hukuk ilmi üzerinde çalışma mahsullerinin en büyüklerinden birini teşkil eder. Müslümanların usûlü l-fıkh (Hukukun kökleri, kaynakları) adını verdikleri bu ilim, hukuk felsefesinden, hükümlerinin kaynaklarından (delillerinden), teşrî prensiplerinden, nassların tefsir ve tatbikatından bahseder.

İslam hukukçuları, bu sahada çeşitli metodlarla yüzlerce eser meydana getirmişlerdir. Bunlardan bir kısmı basıldığı halde bir kısmı hâlâ yazmalar halinde kütüphanelerde bulunmaktadır. Bunların da neşre hazırlanıp ilim âleminin istifadesine sunulması faydalı olacaktır. Fıkıh usulü sahasında, zamanımızda gerek diğer İslam ülkelerinde (Arap âleminde) ve gerekse ülkemizde bazı çalışmaların yapıldığını ve Arapça yazılmış yeni neşriyattan bazılarının İslam Hukuk Felsefesi, İslam Hukuk Metodolojisi, İslam Hukuk Usulü, Fıkıh Usulü adlarıyla Türkçeye tercüme edildiğini görmekteyiz. Bu kitabın bu ilme küçük bir katkısı olacağı ümidindeyiz.

Şu anda İlahiyat Fakültelerinin ders programlarında İslâm Hukuk Usulü dersi yer almaktadır. Bu kitabı, öğrencilerin programda yer alan bu dersin konularını kolayca takip etmelerini sağlamak gayesiyle hazırlamış bulunuyoruz.

Kitabımızda bir giriş ve sekiz bölüm bulunmaktadır. Giriş te Fıkıh Usulünün tarifi, konusu, gayesi, tarihçesi ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde aslî ve fer î deliller tetkike tabi tutulmuştur. İkinci bölümde, Hâkim, hüküm, mahkûmun fîh konuları işlenmiştir. Üçüncü, dördüncü, beşinci bölümlerde nasslardan hüküm çıkarma yolları incelenmiş, lafızlarla ilgili konulara yer verilmiş, tearuzu l-edille ve mekâsidü ş-şerîa anlatılmıştır. Altıncı bölümde ictihâd, taklîd, iftâ, kaza, tahrîc mefhumları tetkik altına alınmıştır. Yedinci bölümde fıkıh tarihi, sekizinci bölümde ise fıkıh mezhepleri incelenmiştir.

Eseri, ilmî çalışma usûllerine riâyet ederek hazırladık. Yeri geldikçe istifade ettiğimiz kaynakları dipnotlarda gösterdik. Okuyucunun, eseri kolaylıkla takip edebilmesi için, transkripsiyon işaretlerini uygulamadık. Fakat bazı âyet ve hadislerle, bazı ıstılahları Arapça harflerle vermeyi faydalı bulduk.