Hakkaniyet Kavramı - Hukuki Esneklik Problemi Bağlamında Bir İnceleme

Bu çalışmada, hakkaniyet kavramı, içinde beliren kavram bulutu ve tarihsel olarak onun hukuk sistemlerinde beliriş biçimleri (bir takım simgesel kodlara teknik bir terim olarak girişi ya da yargı pratikleri halinde işleyişi) çerçevesinde incelenecek, hukuk kuramı açısından yeri ve işlevi değerlendirilecektir. Bu vesileyle, hukuk kuramının bugüne kadar belki de en fazla odaklandığı problem üzerine hakkaniyet kavramı dolayımında tekrar düşünüp taşınma fırsatı elde edebileceğiz. Bu problem, yasanın gücü ile yargıcın gücü arasındaki ilişkisellik ve yeri geldiğinde çekişmeden doğar. Bu iki gücün dengesinin sağlanması ve istikrarlı bir biçimde sürdürülmesi, bir ideal olarak tarih boyu beklense de, yine tüm tarih bu ikili arasındaki gerilimlerle doludur. Hakkaniyet, bu konumlanışı itibariyle, çoğunlukla yargıcın gücünün ardındaki itici faktör olarak belirmiştir. Hukukun yaşamın her alanını kuşatabilmesi ve bu anlamda yeterli olabilmesi için, ona esneklik kazandıran insani unsur ve bu yönde bir görev olarak yargıca tevdi edilmiştir; ancak bu düşüncenin ardındakilerin en başında gelen Aristotelesin de dikkat çektiği ifrat ile tefrit arasında her şeyin makul bir ortasının bulunması gibi, hakkaniyetin de makul bir boyutu ve sınırları olmak zorundadır. Sınırların olmadığı durumlarda bu kez tarih bizlere hukuk ile hakkaniyeti birer karşıt kutup olarak yansıtmaktadır. Bu durumda hukuk devleti dediğimiz ideali tekrar tartışmayı gerektiren çokça mesele de gün yüzüne çıkmaktadır. Özetle bu çalışmada, hakkaniyetin hukuki esneklik meydana getiren işlevleri çerçevesinde, felsefi ve tarihsel kaynaklarından hareketle şu bilindik hukuk maksimlerine bağlamsal bir şerh düşülmeye çalışılacaktır: Ius est ars boni et aequii (Hukuk, iyinin ve hakkaniyetin sanatıdır). Summum ius, summa iniura (Tamamıyla hukuk, tamamıyla haksızlıktır)