İdari Yargılama Hukuku Temel Bilgiler

Ramazan ÇAĞLAYAN
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 19
Giriş 21
Birinci Bölüm
İDÂRÎ YARGININ GELİŞİMİ VE
TÜRK YARGI TEŞKİLATININ GENEL GÖRÜNÜMÜ
I. YARGISAL DENETİMİNDE SİSTEMLER VE İDARİ YARGININ GELİŞİMİ 23
A. İdârenin Yargısal Denetiminde Sistemler 23
1. Yargı Birliği Sistemi 23
2. Yargı Ayrılığı Sistemi 24
B. İdârî Yargı Sisteminde Farklı Uygulamalar 25
1. Kuruluş Yönünden Farklı Uygulamalar 25
2. Görev Yönünden Farklı Uygulamalar 26
3. Dâvâ Konuları Bakımından Farklı Uygulamalar 27
C. İdârî Yargının Doğuşu ve Gelişimi 27
1. Fransa'da İdârî Yargının Doğuşu 27
2. Hukûkumuzda İdârî Yargının Gelişimi 29
II. TÜRK YARGI TEŞKİLATININ GENEL GÖRÜNÜMÜ 31
A. Genel Olarak Yargı Teşkîlâtı 31
1. Yargı Düzenleri ve Kuruluşları 31
2. Yargı Düzenleri ve Kuruluşlarının Oluşumu 32
a. Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemesi 32
b. Adlî Yargı: Yargıtay ve Adlî Mahkemeler 34
c. İdârî Yargı: Danıştay ve İdârî Mahkemeler 35
d. Görev Uyuşmazlıkları: Uyuşmazlık Mahkemesi 35
e. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 36
f. Sayıştay 38
g. Yüksek Seçim Kurulu 39
B. Türk İdârî Yargı Teşkîlâtı 39
1. Danıştay 40
a. Danıştay'da Görev Yapan Kişiler 40
b. Danıştay'ın Karar Organları 43
c. Danıştay'ın Görevleri 52
2. Bölge İdâre Mahkemeleri 56
a. Oluşumu 56
b. İşleyişi 57
c. Görevleri 58
3. İlk Derece Mahkemeleri 59
a. Kuruluş 59
b. İşleyişi 59
c. Görevleri 60
İkinci Bölüm
İDÂRÎ YARGININ GÖREV ALANI VE
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
I. İDÂRÎ YARGININ GÖREV ALANI 61
A. Görev Yetki ve İdârî Dâvâ Kavramları 61
1. Görev ve Yetki Kavramları 61
2. İdârî Dâvâ Kavramı 62
B. İdârî Yargının Görev Alanının Tespitinde Kıstaslar 62
1. Kamu Gücü Kıstası 63
2. Kamu Hizmeti Kıstası 64
3. İdârî İşlev Kıstası 64
C. İdârî Yargının Görevine Giren ve Girmeyen Konular 65
1. İdârî Yargının Görevine Giren Konular 65
2. İdârî Yargının Görevine Girmeyen Konular 67
II. YARGILAMA YETKİSİNİN KAPSAMI VE SINIRI 72
A. Yargılama Yetkisinin Kapsamı 72
1. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yaptığı İşlemler 72
2. Yüksek Askerî Şûrâ Kararları 74
3. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Kararları 74
4. Uyarma ve Kınama Cezâları 75
5. Olağanüstü Hallerdeki İdârî İşlemler 75
6. Tahkim Öngörülen Sözleşmelerden Doğan Dâvâlar 77
B. İdârî Yargı Yetkisinin Sınırı 78
1. Hukûka Uygunluk Denetimi 79
2. Bağlı Yetki ve Takdir Yetkisi 80
3. Yerindelik Denetimi Yasağı 82
4. İdârî İşlem Niteliğinde Yargı Karârı Verilememesi 84
III. YARGI DÜZENLERİ ARASINDAKİ UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ 85
A. Uyuşmazlık Mahkemesinin Yapısı ve İşleyişi 85
1. Uyuşmazlık Mahkemesinin Yapısı 85
2. Uyuşmazlık Mahkemesinin İşleyişi 87
B. Uyuşmazlık Türleri ve Giderilmesi 87
1. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Çıkarma 88
a. Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarmanın Şartları 89
b. Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma ve Çözüm 90
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı 93
a. Olumsuz Görev Uyuşmazlığının Şartları 93
b. Olumsuz Görev Uyuşmazlığının Giderilmesi 98
3. Olumlu Görev Uyuşmazlığı 99
a. Olumlu Görev Uyuşmazlığının Şartları 100
b. Olumlu Görev Uyuşmazlığının Giderilmesi 101
4. Hüküm Uyuşmazlığı 102
a. Hüküm Uyuşmazlığının Şartları 102
b. Hüküm Uyuşmazlığının Giderilmesi 105
C. Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları 105
Üçüncü Bölüm
YARGILAMANIN AŞAMALARI
I. İDÂRÎ YARGIDA KAYNAKLAR, ÖZELLİKLER VE TARAFSIZLIK 107
A. İdârî Yargılama Usûlünün Kaynakları 107
1. İdârî Yargılama Hukûkunun Temel Kaynakları 107
2. Tartışmalı Hususlar 110
a. Hukuk Muhâkemeleri Kânununa Açıkça Yollamada Bulunulmayan Haller 110
b. Hukuk Muhâkemeleri Müesseselerinin İdârî Yargıda Uygulanabilirliği 112
B. İdârî Yargılama Usûlünün Özellikleri 112
1. Yazılı Yargılama Usûlü 112
2. Basit ve Az Masraflı Oluşu 113
3. Savcılık Kurumu 113
4. Re'sen Araştırma İlkesi 114
C. Hâkimin Tarafsızlığı 116
1. Hâkimin Dâvâya Bakmaktan Yasaklılığı 116
2. Hâkimin Reddi 117
3. Çekinme ve Reddin Karâra Bağlanması 118
a. Danıştay'da Çekinme ve Reddin Karâra Bağlanması 118
b. Mahkemelerde Çekinme ve Reddin Karâra Bağlanması 119
II. DÂVÂNIN AÇILMASI VE DÂVÂ DİLEKÇESİ 120
A. Dâvâ Dilekçesinde Bulunması Gereken Hususlar 120
1. Mahkemenin Adı 120
2. Taraflar 121
3. Dâvânın Konusu 121
4. Bildirim Târihi 122
5. Dâvânın Sebepleri ve Deliller 123
6. Sonuç 123
7. İmza 124
8. Dilekçe Nüshaları ve Ekleri 125
B. Dâvâ Dilekçesinin Verileceği Yerler 125
1. Dâvâ Açılan Mahkeme 125
2. İdâre veya Vergi Mahkemesi 126
3. Asliye Hukuk Hâkimliği 126
4. Konsolosluklar 126
C. Dâvâ Açmada Farklı Durumlar 127
1. Bir Dilekçe İle Birden Fazla İşleme Karşı Dâvâ Açılması 127
2. Bir İşleme Karşı Birlikte Dâvâ Açılması 129
3. İptal ve Tam Yargı Dâvâsının Birlikte Açılması 130
D. Dilekçenin Verilmesi Üzerine Yapılacak İşlemler 130
1. Dilekçenin Kaydı 131
2. Harç veya Posta Ücretlerinde Eksiklik 132
E. Dâvânın Açılmasının Sonuçları 133
1. Zamanaşımının Kesilmesi 133
2. Derdestlik 133
3. Hüküm Verme Zorunluluğu 134
4. İddia ve Savunmaların Sınırlandırılması 134
III. DÂVÂ DİLEKÇESİ ÜZERİNDE İLK İNCELEME 135
A. Görev ve Yetki 136
1. Görevsiz Yargı Yerinde Dâvâ Açılması 136
2. İdârî Yargı Yerlerinde Yetki Kuralları 137
a. İptal Dâvâlarında Yetki 138
b. Tam Yargı Dâvâlarında Yetki 139
c. Vergi Uyuşmazlıklarında Yetki 140
3. İdârî Yargıda Yetki ve Görev Uyuşmazlığının Çözümü 141
B. İdârî Merci Tecâvüzü 142
1. İdârî Merci Tecâvüzü Tanımı ve Niteliği 142
2. İdârî Merci Tecâvüzü Hâlinde Yapılacak İşlem 143
C. Ehliyet 143
1. Taraf Ehliyeti 144
2. Dâvâ Ehliyeti 145
3. İdârî Dâvâlara Özgü Şartlar 146
4. Dâvâya Vekâlet 147
5. Dâvânın Taraflarında Değişme 148
D. Kesin ve Yürütülmesi Gerekli Bir İşlemin Varlığı 149
E. Süre Aşımı 150
1. Dâvâ Açma Süresinin Niteliği 150
2. Genel ve Özel Dâvâ Süreleri 151
3. Sürelerin Başlangıcı 151
a. İptal Dâvâlarında Dâvâ Süresi 151
b. Tam Yargı Dâvâlarında 154
4. Dâvâ Süresinin Hesaplanması 156
5. Sürenin Durması ve Ek Süreler 157
F. Husûmet 158
1. Dâvâlı Gösterilmemesi veya Yanlış Gösterilmesi 159
2. Husûmet Açısından Kamu Kuruluşlarının Durumu 159
G. Dâvâ Dilekçesinin Usûl ve Şekle Uygunluğu 162
IV. DÂVÂNIN İLERLETİLMESİ 163
A. Dosyanın Tekemmülü 163
1. Dâvâ Dilekçesinin Tebliği ve Cevap 163
2. Bilgi ve Belgelerin İstenmesi 165
B. Üçüncü Kişilerin Taraflar Yanında Yer Alması 166
1. Dâvânın İhbarı 166
2. Dâvâya Müdâhale 168
C. Dâvâya Son Veren Taraf İşlemleri 170
1. Dâvâdan Ferâgat 170
2. Dâvânın Kabûlü 172
D. Bağlantılı Dâvâlar 173
1. Bağlantılı Dâvâ Kavramı 173
2. Dâvâlar Arasında Bağlantı Halleri 175
3. Bağlantı Nedeniyle Gönderme Karârı ve Sonuçları 176
4. Bağlantı Hakkında Karar Verecek Merciler 177
E. İdârî Yargılama Usûlünde İspat ve Deliller 179
1. İspat 179
2. Delil 181
3. İdârî Yargılama Usûlünde Deliller 185
a. Bilirkişi İncelemesi 185
b. Keşif 186
c. Belge Delili 187
d. Tanık Beyanı 189
e. Kesin Hüküm 190
f. Yemin ve İkrar Delilleri 191
F. İdârî Yargıda Duruşma 192
1. İlk Derece Yargılamasında Duruşma 192
2. Kânun Yolları Aşamasında Duruşma 193
3. Duruşmanın Usûlü 194
V. DÂVÂNIN SONUÇLANDIRILMASI 195
A. Dâvânın Hüküm Dışında Sonuçlandırılması 195
1. Dâvânın Konusuz Kalması 195
2. Dâvânın Açılmamış Sayılması 197
B. Hüküm 198
1. Mahkeme Kararlarının Türleri 198
2. Hüküm 199
a. Karar Verilme Usûlü 199
b. Kararlarda Bulunacak Hususlar 200
3. Kararların Saklanması ve Tebliği 201
C. Açıklama ve Yanlışlıkların Düzeltilmesi 201
1. Açıklama 201
2. Yanlışlıkların Düzeltilmesi 202
VI. İVEDİ YARGILAMA USÛLÜ 203
A. Genel İvedi Yargılama Usûlü 203
1. İvedi Yargılama Usûlüne Tâbi Konular 203
2. İvedi Yargılamada Usûl Kuralları 205
B. Merkezî Sınavlara İlişkin İvedi Yargılama 207
Dördüncü Bölüm
İDÂRÎ YARGILAMA USÛLÜNDE DÂVÂ ÇEŞİTLERİ
I. İPTAL DÂVÂSI 209
A. İptal Dâvâsının Özellikleri ve Konusu 209
1. İptal Dâvâsının Tanımı 209
2. İptal Dâvâsının Özellikleri 209
3. İptal Dâvâsının Konusu 210
4. İptal Dâvâsında Menfaat İhlâli Şartı 215
a. İptal Dâvâsında Menfaat Kavramı 215
b. Menfaat İhlâlinin Özellikleri 216
B. İptal Dâvâsında İptal Sebepleri 220
1. Yetki Yönünden Hukûka Aykırılık 220
a. Genel İlkeler 220
b. Yetki Çeşitleri Bakımından Hukûka Aykırılıklar 226
2. Biçim Yönünden Hukûka Aykırılık 230
a. Şekil Bakımından Hukûka Aykırılık 230
b. Usûl Bakımından Hukûka Aykırılık 233
3. Sebep Yönünden Hukûka Aykırılık 236
a. Sebep Unsurunda Sakatlık Halleri 237
b. Sebeplerin Çokluğu ve Sebep İkâmesi 238
4. Konu Yönünden Hukûka Aykırılık 239
a. İmkânsız Bir Konuda İşlem Yapılması 240
b. Hukûka Aykırı İşlem Tesis Edilmesi 241
5. Maksat Yönünden Hukûka Aykırılık 244
a. Kamu Yararına Yabancı Amaçla Hareket Edilmesi 245
b. Kânunun Özel Maksadının Dışına Çıkılarak İşlem Yapılması 246
c. Usûl Saptırması ve Maksatların Çokluğu 246
C. İptal Dâvâsının Sonuçları 247
1. Genel Bilgiler 247
2. Dâvânın Reddedilmesinin Sonuçları 249
3. İptal Karârı Verilmesinin Sonuçları 250
4. İptal Karârının Etkileri 252
a. Kendiliğinden Sonuç Doğuran İptal Kararları 252
b. Aynı Nitelikte Yeni Bir Karar Alınmasını Engellemeyen İptal Kararları 254
c. Tersine İşlem Yapılmasını Gerektiren İptal Kararları 255
d. Hukuksal Durumlarda Değişiklik Yapılmasını Gerektiren İptal Kararları 255
5. İptal Karârının Yerine Getirilmesinde İmkânsızlık 256
D. Yürütmenin Durdurulması 257
1. Yürütmenin Durdurulması Karârının Şartları 258
a. Usûle İlişkin Şartlar 258
b. Esasa İlişkin Şartlar 260
2. Yürütmenin Durdurulması Talebi Hakkında Verilen Kararlar 261
3. Vergi Dâvâlarında Yürütmenin Durdurulması 261
4. Kânun Yolu Aşamasında Yürütmenin Durdurulması 262
5. Yürütmenin Durdurulması Karârı Verilemeyecek Haller 264
6. Yürütmenin Durdurulması Karârına Îtiraz 265
7. Yürütmenin Durdurulması Karârının Sonuçları 267
II. TAM YARGI DÂVÂLARI 270
A. Tam Yargı Dâvâsının Hukûkî Mâhiyeti ve Konusu 270
1. Tam Yargı Dâvâsının Hukûkî Mâhiyeti 270
2. Tam Yargı Dâvâsı ile İptal Dâvâsı Arasındaki Farklar 271
3. Tam Yargı Dâvâsının Çeşitleri 272
4. Tam Yargı Dâvâsında Hak İhlâli Şartı 273
5. Tam Yargı Dâvâsında Hâkimin Yetkileri 274
6. Tam Yargı Dâvâsının Konuları 274
a. İdârî İşlemlerden Doğan Tam Yargı Dâvâları 275
b. İdârî Eylemlerden Doğan Tam Yargı Dâvâları 277
c. İdârî Sözleşmelerden Doğan Tam Yargı Dâvâları 278
B. Tam Yargı Dâvâsında Sorumluluk Esasları 279
1. Sorumluluk ve İdârenin Sorumluluğu Kavramları 279
2. İdârî Sorumluluğun Doğuşu, Hukûkî Temeli ve Bağımsızlığı 281
a. İdârî Sorumluluğun Doğuşu 281
b. İdârî Sorumluluğun Hukûkî Temeli 283
c. İdârî Sorumluluğun Bağımsızlığı 283
3. İdâre Hukûkunda Sorumluluk Türleri 284
a. Kusur Sorumluluğu: Hizmet Kusuru 284
b. Kusursuz Sorumluluk 291
4. İdârenin Sorumluluğunun Şartları 299
a. İdârî Davranış 299
b. Zarar 300
c. İlliyet Bağı 302
5. İdârenin Sorumluluğunu Etkileyen Haller 302
a. Mücbir Sebep 302
b. Beklenilmeyen Hâl 304
c. Zarar Görenin Davranışı 306
d. Üçüncü Kişinin Davranışı 308
6. Zarârın Tazmini 309
C. Tam Yargı Dâvâsının Sonuçları ve Uygulanması 311
1. Tam Yargı Dâvâsının Sonuçları 311
a. Dâvânın Reddi 311
b. Dâvânın Kabûlü 311
III. İDÂRÎ YARGI KARARLARININ UYGULANMASI 312
A. Tam Yargı Kararlarının Uygulanması 313
1. İflas Uygulaması 313
2. İcra Uygulaması 313
B. Karârın Uygulanmamasından Doğan Sorumluluklar 314
1. Uygulama Süresi 315
2. Sorumluluğa Yol Açan Uygulamama Halleri 315
3. İdârî Sorumluluk 316
4. Kamu Görevlisinin Sorumluluğu 318
5. Dâvâ Usûlü 320
Beşinci Bölüm
İDÂRÎ YARGILAMA USÛLÜNDE KÂNUN YOLLARI
I. İSTÎNAF 322
A. Genel Olarak İstînaf 322
1. Tanımı ve Hukûkî Mâhiyeti 322
2. İstînaf ve Diğer Kânun Yolları 323
B. İstînafa Tâbi Kararlar 324
1. Genel Kural 324
2. İstînaf Yolu Kapalı Kararlar 324
C. İstînafa Başvuru Usûlü 325
1. İstînaf Başvurusunun Süresi ve Şekli 325
2. İstînaf Sebepleri 326
3. Ön İnceleme 327
D. İstînaf İncelemesi 328
1. İstînafta Görevli Merci 328
2. İstînaf İncelemesi 328
E. İstînaf İncelemesi Sonunda Verilen Karârın Kesinliği 331
1. İstînaf İncelemesi Sonunda Verilen Kesin Kararlar 331
2. İstisnai Durumlar 331
3. İstînaf Aşamasında Yürütmenin Durdurulması 332
II. TEMYİZ 332
A. Temyiz Edilebilecek Kararlar ve Temyiz Usûlü 333
1. Temyiz Edilebilecek Kararlar 333
2. Temyiz Usûlü 335
a. Temyiz Süresi 335
b. Temyiz Talebinde Taraflar 336
c. Temyiz Başvurusu 337
B. Temyiz Sebepleri 341
1. Görev ve Yetki Dışında Bir İşe Bakılmış Olması 342
2. Hukûka Aykırı Karar Verilmiş Olması 342
3. Usûl Hükümlerine Uyulmaması 343
C. Temyiz İncelemesi 345
1. Temel İlkeler 345
2. Temyiz İncelemesi Sonunda Karar 346
3. Derece Mahkemesinin Tutumu 347
D. Temyiz Aşamasında Yürütmenin Durdurulması 348
1. Genel Kurallar 348
2. Yürütmeyi Durdurma Karârı 349
E. Kânun Yararına Temyiz 350
1. Kânun Yararına Temyize Konu Olabilecek Kararlar 350
2. Kânun Yararına Temyiz Talebinde Yetki 350
3. Kânun Yararına Temyizde Süre ve Başvuru Biçimi 351
4. Kânun Yararına Temyiz Sebepleri 351
5. Kânun Yararına Temyiz Başvurusunun Sonuçları 351
III. YARGILAMANIN YENİLENMESİ 352
A. Yargılamanın Yenilenmesine Tâbi Kararlar ve Usûl 352
1. Yargılamanın Yenilenmesine Tâbi Kararlar 352
2. Yargılamanın Yenilenmesi Usûlü 354
B. Yargılamanın Yenilenmesi Sebepleri 355
1. Karardan Sonra Yeni Bir Belgenin Ortaya Çıkması 355
2. Hükme Esas Alınan Belgenin Sahteliğinin Anlaşılması 356
3. Hükme Esas Alınan İlamın Kesin Bir Hükümle Kalkması 357
4. Bilirkişinin Gerçeğe Aykırı Rapor Vermesi 357
5. Hile Kullanılmış Olması 357
6. Yetkisiz Kimselerin Huzurunda Dâvânın Görülmesi 358
7. Dâvâya Bakması Yasak Olan Hâkimin Hüküm Vermesi 358
8. Çelişik Hükümlerin Varlığı 358
9. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Karârı 359
C. İstemin Karâra Bağlanması 359
1. İlk İnceleme ve Esastan İnceleme 359
2. Karârın Sonuçları 361
EKLER
? İPTAL DÂVÂSI DİLEKÇE ÖRNEĞİ (EK I) 363
? YÜRÜTMENİN DURDURULMASI TALEBİNİ İÇEREN İPTAL DÂVÂSI DİLEKÇE ÖRNEĞİ (EK II) 364
? TAM YARGI DÂVÂSI DİLEKÇE ÖRNEĞİ (EK III) 365
? İPTAL DÂVÂSI İLE TAM YARGI DÂVÂSI BİRLİKTE DİLEKÇE ÖRNEĞİ (EK IV) 366
? BÖLGE İDÂRE MAHKEMELERİ–YARGI ÇEVRELERİ (EK V) 367
Yararlanılan Kaynaklar 369
Kavramlar Dizini 373