II. Abdülhamid Dönemi Göç Hareketlerinin İktisadi

Bu çalışmada, II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) göçlerinin ekonomik gerekçelerinin belirlenmesinde hangi şartların etkili olduğu tespit edilmeye çalışıldı. Aynı zamanda, II. Abdülhamid'in göçmenleri iskân etmede uyguladığı politikaların neler olduğu ve bu dönemde kötü durumda olan Osmanlı ekonomisine ne gibi katkılar sağladığı değerlendirildi. Osmanlı topraklarına göç edenlerin etnik durumuna ve niteliklerine göre iskân edilmesi, göçmenlere yapılan uygulamalarda farklılık olduğunu ortaya koydu. Güvenlik gerekçeleriyle sınır bölgelerine iskân edilen göçmenler tarımsal faaliyetlerin yapılmadığı birçok sınır bölgesinde iktisadî faaliyette bulunarak ekonomiye katkı sağladı. Ağırlıklı olarak literatür araştırmalarından elde edilen veriler mukayese edilerek göç hareketlerinin ekonomi üzerindeki etkisi değerlendirildi. Rus ve Osmanlı arşiv belgelerinden elde edilen veriler, dönemin göç hareketlerinde sadece siyasî sebeplerin etkili olmadığını, planlı ve programlı bir şekilde göç olaylarının tasarlandığını ortaya koydu. Bunun yanı sıra II. Abdülhamid'in iskân politikasının ne gibi parametrelere sahip olduğu aktarılmaya çalışıldı. Göç hareketlerinin yaşandığı bölgelerde nüfus oranları değişikliğe uğramakla beraber iktisadî hayatta dalgalanmalar yaşandı. İstikrarlı bir ekonominin oluşması için göçmenlerin iskân edilmesi gerektiğinin farkında olan Osmanlı Devleti, meskûn halde bulunan göçmenlere yardımda bulundu ve ekonomik yükümlülüklerinde kolaylıklar sağladı. Bu dönemde yaşanan savaşlardan dolayı Osmanlı toprakları yüz ölçümü bakımından küçüldü. Balkan ve Kafkasya coğrafyasından Anadolu'ya yapılan göçler neticesinde nüfus yoğunluğunda artış meydana geldi ve demiryolu hatlarının yapılmasıyla ticari faaliyetlerde kolaylıklar sağlandı. Liman şehirlerine bağlanan demiryolu hatlarıyla iç ve dış ticaret hacmi büyüdü.