İndi'nin Manzum Menasik-i Hacc'ı

Mekânın ve zamanın kutsallığına dair kadim bir inanış vardır. Bu tasavvurun ârizî ve semavî dinlerdeki yansımaları birbirinden farklıdır. Kutsal bir mekân olarak Kâbe'nin belli bir zaman dilimi içinde ziyaret edilmesi ile gerçekleşen hac ibadeti, İslam'ın kutsal mekân ve zaman telakkisinin en açık göstergesidir. Bir ibadet olarak hac, ilmî eserlerin yanı sıra edebî eserlerde de ele alınmıştır. Şairlerin duygularını içtenlikle dile getirdikleri bu eserler, hacca gidecekler için birer rehber kitap hükmündedir. Literatürde menâsik-i hac olarak adlandırılan bu eserlerde amaç, haccın usûl ve esaslarını anlatmaktır. Bu maksatla yazılan manzum eserlerden biri de XIX. yy. şairlerinden İndî'nin Menâsik-i Hacc'ıdır. Esere ve şaire tahsis edilen bu çalışmada şu plan takip edilmiştir:

Çalışma giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Girişte edebiyat ile din ilişkisi, hac kavramı, zamanın ve mekânın kutsallığı ile hac edebiyatının teşekkülü bağlamında bazı eserlerden söz edilmiştir. Çalışmanın merkezinde manzum bir eser bulunduğu için Türk edebiyatında tespit edilebilen manzum menâsik-i haclar hakkında bilgi verilmiştir. Bu kısımda, menâsik-i hacların yazıldıkları yüzyıllara göre dağılımı, telif-tercüme olup olmaması, beyit sayıları ve vezinleri bakımından kısa bir karşılaştırma yapılmıştır. Çalışmanın girişi kısmı, İndî'ye ait Menâsik-i Hacc'ın emsalinden ayrılan yönlerine işaret edilerek sonlandırılmıştır.

Birinci bölüm iki ana başlık altında ele alınmıştır. Birinci başlıkta eserinden hareketle İndî'nin hayatı, mahlası, ilmî ve edebî cephesi hakkındaki tespitler paylaşılmıştır. İkinci başlıkta eserin tahlili yapılmıştır. Bu başlık bir önceki başlığa göre daha ayrıntılıdır. Eserin incelenmesi sadedinde nazım şekli, tertibi, vezni gibi şekil özelliklerine yer verilmiştir. Beraberinde muhteva özelliklerini açıklamak maksadıyla eserin adı, türü, yazılış tarihi, eserdeki bölümlerin mensur özetleri, eserin beslendiği fıkhî ve edebî kaynaklar gibi hususlar üzerinde durulmuştur.

Çalışmanın ikinci bölümünde metin transkripsiyonuna yer verilmiştir. Transkripsiyondan önce eserin tek (ünik) nüshası tespit edilerek nüsha tavsifi hakkında bilgi verilmiştir. Ardından kurulurken takip edilen metot belirtilmiş, yazım birlikteliğinin sağlanması düşüncesiyle mümkün olduğu oranda İsmail Ünver'in makalesi dikkate alınarak eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Araştırmacıların işlerini kolaylaştırmak için şahıs, eser, yer ve kavramlardan oluşan bir "Dizin" konulmuştur. Yine aynı gerekçeyle hacla ilgili terimlerin yer aldığı bir "Hac Terimleri Sözlüğü"ne yer verilmiştir. Çalışma, metnin başından ve sonundan alınan birer varağın bulunduğu "Ek" başlığıyla tamamlanmıştır.