İslam Hukuk Düşüncesinde Vaz'i Hüküm Teorisi

Vaz'î hüküm bir şer'î hüküm teorisi olarak Şâri'in hükümlerle birlikte bu hükümlerin varlığı hakkında mükellefe bilgi veren sebepler vaz' ettiği fikrine dayanmaktadır. Usûl ilminin bu kadim fikri müteahhirin Eş'arî usûlcüler tarafından farklı yaklaşımlarla kavramsal olarak genişletilmiş ve nihayetinde vaz'î hüküm tabir edilen şer'î hüküm tasnif türü ortaya çıkmıştır. Bu tasnif türüne metodolojik açıdan bakıldığında sebep, şart ve mâni kavramlarının diğer vaz'î hüküm kavramlarından ayrıştığı fark edilmektedir. Çünkü bu hükümler vâcibâtın yani Allah ve kul haklarının ispat veya nefyi hususunda mükellefe doğrudan bilgi vermektedir ki kanaatimizce vaz'î hükmün usûl ilmindeki metodolojik varlık nedeni de budur ve bu metodolojik bakış açısında sebep, vaz'î hükümler arasında ayrı bir yerde durmaktadır. Nitekim hükme tek başına hem varlığı ve hem de yokluğu ile tesir eden sebep, fıkıhta vâcibâtın aynıyla subûtunu ve tikel anlamda bilinirliğini mümkün kılmakta ve onun fıkıhtaki bu işlevi Allah ve kul haklarının muhafazasına hizmet etmektedir.