İslam Hukuk Sosyolojisi

İslam Hukuk Sosyolojisi, İslam hukuku hu¨ku¨mlerinin toplumsal temellerinden bahseden bir kitaptır. Zira Peygambere destek için zaman zaman vahiy gelse de hu¨ku¨mler yeryu¨zu¨nde ihtiyaçlara ve şartlara göre oluşmuştur. Her ahkam ayetinin nu¨zul/iniş sebebi vardır ve hu¨ku¨mler yirmi u¨ç sene zarfında ortaya çıkmıştır. Bu husus bilindiği halde İslam hukukunun daha sonra değişen ihtiyaçlara ve şartlara göre gelişmesini kabulde zorluk çekenler çok oluyor. Bu hususu diğer bazı eserlerimizde de vurguladık. Eserlerimizi sosyolojik bakış açısıyla yazdık, bu kitapta onlardan da yararlanarak, klasik bir fıkıh kitabında yer alan bu¨tu¨n konuları ana hatlarıyla genel hukuk sosyolojisi açısından incelemeye ve analize tabi tuttuk. Kitapta İslam hukukunun Peygamber döneminde ortaya çıkan ahkamını analiz etmeye ağırlık verdik. Zira bir şeyin başı iyi anlaşılırsa sonu iyi anlaşılır. Çoğu insan Peygamber döneminde ortaya çıkan hu¨ku¨mleri önceden hazırlanmış du¨nya şartlarından soyut gizemli hu¨ku¨mler olarak algıladığından İslam hukuku ihtiyaçlara göre yenilenip gelişmiyor. Hukuk gelişmezse birçok şey gelişmez, ekonomi gelişmez. İbadetler ve adalet gibi temel ilkeler değişmez ama diğer cu¨zi hu¨ku¨mler maslahata göre değişebilir. Naslar yerinde durur, benzer eski maslahatlar ortaya çıkarsa hu¨ku¨mler tekrar uygulamaya konabilir. İbadetler Allah ile kul arasındaki özel ilişkiye dayandığı için ona karışılmaz. Geçmişte bazı alimler ileri göru¨şlu¨lu¨kle Peygamber'den sonra muamelatla ilgili hu¨ku¨mler maslahata göre değişebilir dediği halde, bazı sebeplerle geleneksel göru¨şe tabi olarak mukadderat (had cezaları vb.) taabbudidir, talil edilemez, değişmez demiştir. Ancak had cezalarını ilk defa icat eden İslam değildir; mesela bu kitapta geçtiği u¨zere bazı tarihî kaynaklar göstermektedir ki hırsızın elini ilk defa kesen Velid b. Muğire'dir, Mu¨slu¨man da olmamıştır, Arapların bu¨yu¨klerinden ve hakemlerinden olduğu için bu uygulama yaygınlaşmıştır; o gu¨nku¨ şartlarda hapis sistemi olmadığı için ve hırsızlık da çok olduğu için İslam caydırıcı olarak bedene kesilen o ceza hu¨kmu¨nu¨ onaylamıştır. Sosyolojik bakıldığında durum böyle. Dolayısıyla bize göre her tu¨rlu¨ cezalar toplumsal maslahata göre talil edilebilir. Gerekçesiz hukukî hu¨ku¨m olmaz. Bilindiği u¨zere Osmanlı maslahatı gözeterek hırsızın elini kesmemiş, ku¨rek çekme cezası vermiştir. Fatih Sultan Mehmet Han başka bazı had cezalarını da değiştirmiştir. Bu konuda makaleler yazılmıştır. Mukayeseli hukuk tarihini iyi bilmek lazım. Roma hukuk mirası u¨zerine kurulu Avrupa hukukları Roma hukukunda yer alan kısas ve diyeti değiştirmiştir, hapse çevirmiştir. Evrensel olan, cezaların şekilleri değil, suçların caydırıcı olarak cezalandırılmasıdır. Ceza az geliyorsa makul ölçu¨de artırılabilir. Hukukun mantığı iyi anlaşılırsa sorunlar çözu¨msu¨z değildir.