Kırım ve Kafkas Tarihçesi

Ahmed Cevdet Paşa, gerek tarihçiliği gerek hukukçuluğu gerek devlet adamlığı gerek de allameliği bakımından hem zamanının Türk-İslâm dünyasında hem de Osmanlı Devleti içerisinde yetişmiş âlimler arasında mümtaz bir simadır ki bunun en iyi örneği geride bıraktığı eserleridir.

Okurlarımıza sunduğumuz Cevdet Paşa'nın Kırım ve Kafkas Tarihçesi unvanlı bu eseri de tarihçiliğinin, devlet adamlığının ve ilminin bir semeresi olup kitabın ilk nüvesi 1856 Paris Konferansı'ndan evvel İngiltere Büyükelçisi Lord Stratford Canning'in isteği ve Mustafa Reşîd Paşa'nın vasıtasıyla Kafkasya'nın ahvâlini anlatan bir risale yazmasını istemesiyle atılmıştır. Cevdet Paşa, -Tanpınar'ın ifadesiyle- "kalemi mürekkebe batırdığı andan itibaren kendisini ölümüne kadar o işe bağlanmış sananlardan" olduğu için bu risalesini zaman içinde muhtasar hâlden daha mufassal hâle getirerek ikmâli için çalışmış ve nihayetinde de bu kitap meydana gelmiştir.

Eser iki kısım olup evvelâ Kırım Hanlığı'nın tarihçesi ile bâzı Kırım Hanları'nın terceme-i hâlleri açıklanıp incelenmiş sonrasında da Kafkasya coğrafyasının çerçevesi çizilip muhtasar bir şekilde Paşa'nın zamanına kadar tarihi aktarılmıştır.

Neticede hem Osmanlı tarihi hem de İslâm tarihi açısından fevkalâde stratejik noktalarda bulunan Kırım ve Kafkasya'yı ilmi kadar kalemi de kuvvetli olan Ahmed Cevdet Paşa'dan okumak bu kitabı daha anlamlı kılmaktadır.