Leibniz

İnsanın güzel olanı beğenme ve çirkin olanı beğenmeme iyi olanı isteme kötü olanı istememe, gerçek olanı doğrulama ve yanlış olanı yadsıma gibi saltık olarak ussal bir belirlenimi vardır. Ya da, insan tinsel olarak duyu, yürek ve ustur, duyum, duygu ve düşüncedir. Felsefe Usun bilgisidir. Eğer bilginin sözde aracı olarak, gerçekliğin aracı olarak duyum ya da algı, ya da duygu, sezgi, esin vb. ileri sürülüyorsa, bu yetilerin düşünmedikleri, ama duyumsadıkları, algıladıkları, sezdikleri vb. oysa gerçeklik ile bir olan bilginin kavram ve olgunun birliği olduğu anımsanmalıdır. Duyunun, algının, sezginin vb. sunduğu izlenimler, tasarımlar, duyum ya da duygular düşünceye dayalı pekin ve gerçek bilgi ile bir değildir.

Tersine, bu düzlemde belirlenen insan bilincinin ancak ve ancak kuşku olabildiğini kuşkuculuk bile pekinlikle doğrular. Gerçeklik düşüncenin, usun kendi doğasıdır, ne bir öcüdür ne de insan usundan kaçan bir öte yandır. Us kendi doğasında gerçekliktir, düşünce yetisinin özsel işlevi gerçekliğin kendisidir. Doğal us parçanın bütünden büyük olduğunu, A=B=C= B, öyleyse A=C olduğunu, bir teğetin bir eğriyi tek bir noktada kestiğini her etkinin bir nedeni olduğunu koşut çizgilerin kesişmediğini (koşutluğun ussal olduğunu) sonsuzun, bir sayı ya da sayılabilir olmadığını iyinin ve gerçeğin ve güzelin kötü yanlış ve çirkin olanın karşıtı olduğunu yadsımaz. Bu gerçekliklerden kuşku duymayı, karşıtlarının da doğru olabileceğini tasarlayabilmek usdışı dediğimiz şeyin dehasıdır ve bilgiyi sözde kavramı önceleyen deneyimden türettiğini sanan görgücülüğün yaptığı şey tam olarak budur.

Kuşkuculuk tam bir us yarılmasını doğrulayarak geriye ne gerçeklik ne de değer, ne doğru ne de eğri, ne de kötü bırakır. Özsel olarak ussal olan insan için önemli olan şey kavramları, beyninin en değerli yetilerini doğru bağıntıları, diyalektikleri içinde kavrayabilmek onları görgül dünya ve yaşam üzerinde doğru olarak uygulayabilmek, kötülüksüz, bilgili, güzel, olanaklı en iyi insanı gerçekleştirebilmektir. Ancak insanları iyi ve doğru ve güzel olan bir dünyanın tüm olanaklı dünyaların en iyisi olduğunu bilmektir. Leibniz'in Us uyumdur ilkesine göre, uyumlu ilişkileri içinde kavranan ussal dizginin biricik gerçeklik ve biricik anlam olabildiğini görmektir. Bu kavrayışı geliştirme, sürecinin kendisi Eğitimin kavramı gerçekliği, onun ussal ideasıdır. Eğitim dar, tikel, soyut bir bilinç şeklinin oluşturulması değil, bütün bilince şu ya da bu dışsal ıvır zıvırın biçiminin verilmesi değil ama, gerçekliğin biçimini verilmesidir. Ve tüm insanlar için.

- Aziz Yardımlı