Muhalif Aydın

"Entelektüel/Aydın kimdir?" ve "toplumların tarihsel gelişme süreçlerinde entelektüellere toplum ve kendileri tarafından yüklenen roller nelerdir?" sorularına verilebilecek pek çok yanıt vardır. Ancak "entelektüel" kişiyi nitleyen en önemli kavramlardan biri kuşkusuz "muhalif" olmaktadır. O, sorgulayan, meydan okuyan, eleştiren, iktidar ve otoriteyle arasına mesafe koyan, gerçeğin çarpıtılmış biçimlerini ifşa eden, radikal bir duruş gösteren, başkaldıran, yerleşik düzenin kalıplarıyla hesaplaşan, özgürlükten yana tavır koyan, sürgün ve marjinal bir kişidir.

Bu anlamda Türk aydınının "muhalif" olma işlevini ne ölçüde yerine getirdiği güncelliğini kaybetmeyen önemli bir tartışma konusudur. Elinizdeki kitapta, Tanzimat döneminden başlayarak, günümüze kadar gelinen süreçte, Osmanlı-Türk aydınının muhalif tavrının hangi koşullarda oluştuğu, toplumsal -siyasal eleştirilerinin hangi konular etrafında yoğunlaştığı, muhalif kimliğinin nasıl bir yapı ve görünüm sergilediği ve bunların toplumsal-siyasal gelişmelere paralel olarak nasıl bir dönüşüm geçirdiği incelenmiştir.

Bu inceleme yapılırken, Türk edebiyatında iz bırakmış edebiyatçıların eserlerinde imgelenen aydın karakterlerin; "Batılılılaşma", "alafrangalık", "kadının toplumsal konumu", "cariyelik", "feminizm", "kadın-erkek ilişkileri", "evlilik biçimi", "devlet", "iktidar", "yönetim", "bürokrasi", "muhalefet", "tüketim", "çeşitli aydın tipleri", "ulus devlet ve milli kimlik inşası", "geçmiş", "gelecek", "evrensel değerler", "reddi miras", "ideolojilerin sorgulanması", "köylünün sorunları", "askeri müdahaleler", "sınıf kavramları", "aydınların kendi benliklerini sorgulaması" gibi daha birçok temaya nasıl yaklaştıkları ele alınmıştır.

Romanlarda yer alan imgeler üzerinden yapılan çözümlemeler, toplumsal ve siyasal olaylar karşısında sorgulayıcı ve eleştirel bir bakış açısına sahip olması öngörülen "entelektüel" vasıflarının, Türk aydınında ne ölçüde var olduğunu ve Türk aydınının zihinsel ve kültürel bakımdan "muhalif" olma olgusunu ne derece yansıttığını gözler önüne sermektedir.