Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttablık

Reisülküttâblık, isminin çağrıştırdığı manaya uygun olarak bir grup kâtibin yönetimi şeklinde ortaya çıkmış bir müessesedir. Osmanlı devlet teşkilâtının merkezî yönetim organı olan Divân-ı Hümâyûn'un, mâliye haricindeki bürokrasisini yürüten bu kâtipler "Dîvân-ı Hümâyûn kâtibi" olarak anılmakta ve nişancıya bağlıydılar. Reisülküttab, Bâbıâli'nin oluşum sürecinde nişancının yönetiminden çıkarak önem kazanmaya başlamış ve devletin en üst düzey bürokratları arasına girmiştir.

Doç. Dr. Recep Ahıshalı'nın Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl) isimli eseri XVIII. yüzyıla odaklanarak reisülküttâblığın geçirdiği bu dönüşüme ve artan önemine dikkat çekmektedir. Üç ana bölümden oluşan bu çalışma, XVIII. yüzyılda reisülküttâblığın devlet teşkilâtında ve Osmanlı kültür hayatı içerisindeki yerine odaklanmaktadır. İlk iki bölümde reisülküttâbların XVIII. yüzyıldaki yetişme prosedürü, menşeleri, tayin, azil veya yükselmelerinde rol oynayan faktörler, reisülküttâblığa bağlı kalemler ile reisülküttâbın iç işleri ve dış işlerindeki görevlerini etraflıca inceleyen yazar, reisülküttâbın devlet teşrifatındaki yerini de son bölümde ele almaktadır.

En başta Divân-ı Hümâyûn'da gündeme getirilen kanunnameler, fermanlar ve benzeri konuların yazıya dökülerek nişancının yönetimi altında gelişen reisülküttâblık makamı, ilerleyen yıllarda diplomatik ilişkilerin artmasıyla diğer devletlerle yapılan yazışmalardan sorumlu hâle gelmiştir. Buna mukabil reisülküttâblığın Osmanlı bürokrasisindeki önemi giderek artmış ve nihayetinde bu makamdaki kişilerin dışişlerinde üstlendiği görevlerden ötürü bu yönü daha baskın hâle gelmiş ve nihayet ismi önce Umûr-ı Hariciye Nezâreti'ne çevrilmiş daha sonra Hâriciye Nezâreti ismiyle bürokrasideki yolculuğuna devam etmiştir.

Reisülküttâblıktan Hariciye'ye Osmanlı İmparatorluğu'nun dünyaya açılan kapısı; dış işlerinin tarihî serüveni bu kitapta…