Şah Hatayı: Soyu, Yaşamı, Sanatı

Şah İsmail'e ilgim aslında, ilkokul yıllarımda köyümde yapılan bir Cem töreninde Şah Hatâyîismi geçtiğinde törende bulunan insanların ne kadar büyük bir saygıyla eğildiklerinigördüğümde başlamıştı. Şah Hatâyî kimdi? Nasıl ulu bir kişiydi ki, cemdekiler Hz. Ali ve Hz.Hüseyin gibi adı geçtiğinde saygıyla eğiliyorlardı.15. yüzyılın son çeyreğinde Erdebil'de dünyaya gelen Şah İsmail, kendini tarikatınsiyasallaşması sonucu ortaya çıkan kargaşa ortamında bulmuştur. Çocukluğu baskı altında ölümkorkusuyla geçmiş, sanatı da dedesi Şeyh Cüneyd ve Babası Şeyh Haydar'ın halifeleri olanAnadolulu Kızılbaş dedelerin verdiği tasavvufi bilgiler ışığında gelişmiştir. 38 yıl gibi kısa biryaşamı olan Şah İsmail'in, savaş alanlarında kazandığı başarılarının yanı sıra kalemini bir kılıçgibi son derece etkili kullanabilen nadir devlet adamlarındandır. Hatâyî tapşırmasını (mahlasını)kullanarak şiirler yazan Şah İsmail Azeri halk edebiyatının en büyük ustası sayılmıştır. Yazdığışiirler Anadolu insanının ruhunu okşamış ve bilincine yerleşmiştir. Şah İsmail Alevi-Bektaşi-Kızılbaş halk edebiyatında da Yedi Ulu Ozandan biridir.Alevi-Bektaşi-Kızılbaş Cem törenlerinde Hatâyî mahlaslı şiirleri, deyişleri vazgeçilmez bir inançve kültür unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Seçkin Türkçe ve Farsça yapıtlar veren Şahİsmail şiirlerinde, heyecanlı bir sanatçı ruhu ile lirizmi yer yer bütünleştirmiştir. İnancına vedavasına son derece bağlı olan Şah İsmail'in dizelerinde, Hurufilik inancının etkisi görülür. Buaçıdan Habibi ve Nesimi gibi ustalardan yararlandığı söylenebilir. Şah İsmail'i ünlü ve ölümsüzbir şair yapan daha çok da On İki İmamlar ve nesline söylediği deyiş ve şiirlerdir.