Sosyal Gelişme ve Gelişme Endeksinin Alt Boyutları

Bir ülkenin insanlarının ne kadar refah içerisinde yaşadığını belirlemek adına o ülkenin gelişmişlik düzeyinin ölçülmesi amaçlanır. Buna karşın gelişmişliği ölçmek için tek bir ideal ölçüt bulunmamaktadır. Her ne kadar gelişmişlik denildiğinde ilk akla gelen ülkelerin ekonomik durumları olsa da gelişmişliği ölçmek için sadece ekonomik büyüklükleri kullanmak yanıltıcı sonuçlar verebilmektedir. Gelişmişliği ekonomik faktörlerin yanı sıra sağlık, eğitim ve insan hakları gibi sosyal bileşenler açısından ölçme fikri insani gelişme kavramının kurucusu Profesör Amartya Sen'e atfedilmektedir. Profesör Sen'in çalışmalarını takiben bu konu literatürde geniş yankı uyandırmış ve gelişmişliği farklı şekilde tanımlayan çeşitli ölçü araçları ortaya atılmıştır. Bu araçlardan birisi olan "Sosyal Gelişme Endeksi" 2013 yılından itibaren düzenli olarak hesaplanmaktadır. İlgili endeks kullanılarak ülkelerin gelişmişlik düzeyi farklı alt boyutlar açısından değerlendirilmektedir. Bu sayede ülkelerin sosyal açılardan zayıf ve güçlü yönleri ortaya konabilmekte ve politika geliştiricilere çözüm önerileri sunulabilmektedir. Ayrıca yıllık olarak hesaplanan endeks değerleri sayesinde ülkelerin zaman içindeki gelişimini de görmek mümkün olabilmektedir. Sosyal Gelişme Endeksi "Temel İnsani İhtiyaçlar", "Refahın Temelleri" ve "Fırsatlar" adı verilen üç alt boyuttan oluşmaktadır. Bu alt boyutların her biri için endeks değerleri hesaplanmakla birlikte her bir ülke için bir de genel Sosyal Gelişme Endeksi değeri de raporlanmaktadır. Yapılan çalışmalar Sosyal Gelişme Endeksinin genel olarak gelir ile ilişkili olduğunu da göstermektedir. Ancak bu endeks ve alt boyutları kullanılarak ülkelerin sosyal açıdan hangi noktada olduğunu görmek de mümkündür. Bu çalışmada Sosyal Gelişme Endeksi ele alınarak bu endeksin alt boyutları arasındaki ilişkiler "Genelleştirilmiş Kanonik Korelasyon Analizi" kullanılarak incelenmiştir. Türkiye'nin de içinde yer aldığı ülke sıralamaları göz önünde bulundurularak iyileştirilmesi gereken sosyal faktörler için önerilerde bulunulmuştur. Çalışmanın gelişmişlik ve sosyal gelişme alanlarında çalışan akademisyenlere ve araştırmacılara yardımcı olacağı düşünülmektedir.