Tanzimat Romanının Arketipsel Evreni Yenileşme Dönemi Türk Anlatılarının Arketipsel Eleştiri Yöntemi İle İncelenmesi

Giritli Aziz Efendinin Muhayyelât adlı eseri ile birlikte Türk anlatı geleneğinde mevcut anlayışın biçim ve içerik bakımından çözülmeye başladığı kabul edilmektedir. Geleneksel biçim ve içerik, Doğu edebiyatının karakterinden sıyrılıp siyasi ve sosyal gelişmelerle de birlikte Batı edebiyatının estetik değerlerine doğru yol almaya, geleneksel formlar olan halk hikâyesi ve mesnevi, yerini Batılı türler olan roman ve hikâyeye bırakmaya başlamıştır. Bu geçiş devresinde soyut unsurların yoğun olduğu bir edebiyattan daha gerçekçi bir edebiyata doğru olan serüven edebiyatın da yenileşme sürecine hizmet eder hâle gelmiştir. Muhayyelâtın yayın tarihi olan 1796 tarihi itibariyle daha somut biçimde takip edilecek bu yenileşme, bir yandan ardında dönemin siyasi ve sosyal gerçekliklerini taşıması, bir yandan da sanat açısından bir kabuk değişiminin gözlenmesi adına son derece verimli anlatı örneklerinin görüldüğü bir dönemdir. Anlatı sanatındaki bu geçiş dönemi, hem sosyo-kültürel yaşam hem de sanat açısından psikolojik bir arka plana da işaret etmektedir. Geleneksel anlatının devamı ile Batılı form denemeleri arasında iki uçlu bir görünüm arz eden ve bu arada yeni bir kimlik inşa etmek durumunda kalan devrin anlatı sanatı yeni bir çağın eşiğinde mitolojik bir durum sergiler. Bu mitolojik durum, anlatıların yapısal özelliklerinden, anlam dünyasına, devir ile ilişkisinden, dünya edebiyatı ile ilişkisine dek her boyutta gözlemlenebilir.