Türk Esaret Edebiyatı

Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışına en ağır ve son darbeyi vuran şüphesiz I. Cihan Harbi'dir. Yedi cephede, yedi düvele karşı çarpışan Mehmetçik, devletini yaşatabilmek için malını, kanını, en sonunda da canını bu uğurda feda etmiştir. Şehitler borçlarını canlarıyla öderken kalanlar, cephelerden getirdikleri kan ve barut kokan hatıralarla ruhlarını teskin etmeye çalışmışlardır. Devlet ve millet olarak topyekûn maruz kaldığımız bu en yıkıcı savaş, millî hafızamızda unutulmaz, derin izler bırakmıştır. Çanakkale'de devleşen ve destanlar yazan Mehmetçik, Sarıkamış'ta kara, buza, tabiata, kötü yönetime ve en sonunda Ruslara yenik düşmüştür. "Ordu milletlerin en çok dövüşeni, en sarpı", Kafkas Cephesi'nde yenik düşmenin ıstırabını daha henüz sindirememiş, ne olup bittiğini henüz anlayamamış ve şehitlerin donmuş bedenlerine bir mezar olsun kazamamışken, sağ kalan binlerce subay ve askerini Sibirya esaretinin paslı zincirlerine terk etmek zorunda kalmıştır. Sibirya esir kamplarının insan yutan soğuk gecelerinde askerlerimizin ruhları üşümüştür. Vatandan uzak, aile ve çocuklarından ayrı, bilmedikleri dondurucu iklimlerde yedi yıl süren esaretin dayanılmaz acılarını çekmişlerdir. Elinizde tuttuğunuz kitap, bu kamplar içerisinde en dikkat çekici olanına, Krasnoyarsk'a ve buradaki Türk subay ve askerlerinin, bazen isyan, bazen çığlık, bazen de irade terbiyesi olarak tanımladıkları Vâveylâ gazetesine odaklanmıştır. 1915-1918 yılları arasında yaklaşık üç yıl boyunca ve toplamda 102 sayı çıkarılan Vâveylâ, Türk askerî harp edebiyatı ve buna bağlı olarak Türk esaret edebiyatının kaynak metinleri bakımından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Gazetede, şiir başta olmak üzere, roman tefrikaları, hikâyeler, tiyatrolar, manzum metinler, bilmeceler, makaleler, mektuplar, seyahat anıları; dinî, tarihî ve fikrî metinler yer almaktadır. Krasnoyarsk esir kampında Arap harfli olarak elle yazılan ve haftalık olarak çıkarılan Vâveylâ, Türk edebiyatı ve Türk tarihi ilk sırada olmak üzere sosyal bilimlerin pek çok alanına hitap eden bir süreli yayın organıdır. Elinizdeki kitap, Vâveylâ'nın 1000 sayfalık el yazması içeriğinin uzun uğraşlar sonucu çözümlenmesi ile elde edilen kapsamlı ve kendi sahasında ilk çalışmadır. "Türk Esaret Edebiyatı-Vâveylâ-Krasnoyarsk-Sibirya", Türk subay ve askerlerinin karlı ve buzlu Sibirya steplerinden yükselttikleri bir "Vâveylâ"dır. Vâveylâ, esir alınamayanların hürriyet çığlığıdır.