Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi

ÖNSÖZ XIII

KISALTMALAR XV

GİRİŞ 1

Dilin Tanımı 1
Dilin Kaynağı 3
Dil Türleri 5
Ana Dili 5

Ortak Dil 5

Konuşma Dili 7

Yazı Dili 8

Yaşayan Dil-Ölü Dil 8

Doğal Dil-Yapma Dil 9

Geçer Dil (Lingua franca) 10

Karma Dil 10

Aracı Dil 10

Bilim Dili 10

Argo 12

BİRİNCİ BÖLÜM

DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

Dillerin Sınıflandırılması 13
Türk Tarihi, Türk Kültürü ve Türkçe 13

Köken Bakımından Diller 15
Hint-Avrupa Dilleri 15
Asya Kolu 15

Hint-İran Dilleri (Arî diller) 15

Hintçe 15
Farsça 15
Eski Anadolu Dilleri 16
Toharca 16
Avrupa Kolu 16

Cermen Dilleri 16
Roman Dilleri 16
Slav-Baltık Dilleri 16
Kelt Dilleri 16
Grekçe (Yunanca) 16
Ermenice 16
Hamî-Samî Dilleri 16


Çin-Tibet Dilleri 16
Bantu Dilleri 16
Kafkas Dilleri 17
Ural-Altay Dilleri 17
Yapı Bakımından Diller 17
Tek Heceli Diller 17
Eklemeli (Bitişken) Diller 18
Çekimli (Bükümlü) Diller 18
TÜRK DİLİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ

Türk Dilinin Eskiliği ve Gelişim Süreci 23

Altay Devri 24
En Eski Türkçe 24
İlk Türkçe 25
Eski Türkçe 26
Göktürk Devri 26
Kültigin Abidesi 28

Uygur Devri 31
Sekiz Yükmek 31

Orta Türkçe Devresi 32
Karahanlı Türkçesi 33
Hârizm Türkçesi 34
Yeni Türkçe Devresi 35
Doğu Türkçesi 35
Batı Türkçesi 37
Kuzeybatı Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) 37

Batı Türkçesi (Güneybatı Türkçesi, Oğuz Türkçesi) 38

Eski Anadolu Türkçesi 39

Osmanlı Türkçesi 39

Türkiye Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) 39

Modern Türk Yazı Dilleri Devresi 40
Okuma Metni (Ayı ile Adamın Dostluğu) 41

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKÇENİN YAZILDIĞI ALFABELER

Yazı ve İmla 43
Türkçenin Yazıldığı Alfabeler 46
Göktürk Alfabesi 46
Uygur Alfabesi 53
Arap Alfabesi 63
ç) Kiril Alfabesi 85



Latin Alfabesi 99
Dil Bilgisi ve Bölümleri 114
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ

Seslerin Oluşması 117

Seslerin Çeşitleri 118

Ünlüler (Vokaller) 120
Kalın ve İnce Ünlüler 120
Düz ve Yuvarlak Ünlüler 121
Geniş ve Dar Ünlüler 121
Açık ve Kapalı Ünlüler 121
Kapalı e (é) 123
İnce a 123
Uzun ünlü 123
I Ünlüsünün Durumu 125
Ünsüzler (Konsonantlar) 125
Boğumlanma Noktalarına Göre Ünsüzler 125
Dudak Ünsüzleri 125
Diş Ünsüzleri 126
Damak Ünsüzleri 129
ç) Gırtlak Ünsüzleri 130

Boğumlanma Tarzlarına Göre Ünsüzler 131
Patlayıcı Ünsüzler 131
Sızıcı Ünsüzler 132
Ton Alıp Almamalarına Göre Ünsüzler 133
Sedalı Ünsüzler 133
Sedasız Ünsüzler 133
Duyulurluklarına Göre Ünsüzler 134
Akıcı Ünsüzler 134
Katı Ünsüzler 134
Kelime Başı Ünsüzleri 135
Kelime Sonu Ünsüzleri 142
Ünsüz İkizleşmesi 144
Başta Çift Ünsüz 145
Hece ve Kelime Sonundaki Ünsüz Grupları 146
SESLERİN BİRLEŞMESİ 148
Hecenin Yapısı 148
Hece Çeşitleri 148


Açık ve Kapalı Hece 150
Hece Bölümü 151
Ulama 152
Vurgu 153
Kelime Vurgusu 153
aa) Kelime Tabanlarında Vurgu 153
ab) Eklemeli Kelimelerde Vurgu 156
ac) Birleşik Kelimelerde Vurgu 160
ad) Kelime Gruplarında Vurgu 161
İsim Tamlamalarında Vurgu 161
Sıfat Tamlamalarında Vurgu 162
Edat Gruplarında Vurgu 163
İkilemelerde Vurgu 163
Fiil Gruplarında Vurgu 164
Birleşik Fiil Gruplarında Vurgu 165
Sayı Grubunda Vurgu 165
Ünvan Grubunda Vurgu 165
Kısaltma Gruplarında Vurgu 166
İsnat Grubu 166
Yükleme Grubu 166
Yönelme, Bulunma ve Uzlaşma Grupları 166
ç) Vasıta Grubu 166

Birleşik İsim Grubunda Vurgu 167
Cümle Vurgusu 167
Anlatım Vurgusu 167
Tonlama 168
Basit Cümlelerde Tonlama 169
aa) Bildirme Cümlelerinde Tonlama 169
ab) Soru Cümlelerinde Tonlama 170
ac) Emir Cümlelerinde Tonlama 170
aç) Ünlem Cümlelerinde Tonlama 171

Birleşik Cümlelerde Tonlama 171
Durak 171
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SES OLAYLARI

SES TÜREMESİ 173
Ünlü Türemesi 173
Ön Seste Ünlü Türemesi 174
İç Seste Ünlü Türemesi 174
Son Seste Ünlü Türemesi 177
Ünsüz Türemesi 177
Ön Seste Ünsüz Türemesi 177


İç Seste Ünsüz Türemesi 178
–n– Türemesi 178
–m– Türemesi 178
–b– Türemesi 178
ç) –y–, –v– Türemesi 179

İkizleşme Şeklinde Türeme 179
Ekleme Sırasında Türeme 179
Son Seste Ünsüz Türemesi 180
SES DÜŞMESİ 181
Ünsüz Düşmesi 181
Damak Ünsüzlerinin Düşmesi 181
Akıcı Ünsüzlerin Düşmesi 182
Gırtlak Ünsüzlerinin Düşmesi 183
Başka Ünsüzlerin Düşmesi 184
Tekleşme 185
İç Seste Tekleşme 185
Son Seste Tekleşme 185
Ünlü Düşmesi 186
Orta Hece Ünlüsünün Düşmesi 186
Kelime Tabanlarında ve Kalıcı Düşme 186
Ekleme Sırasında Düşme 188
ile > –la/–le 188

–alı/–eli > –al/–el 188

idi > –di 189

imiş > –miş 189

ise > –se 189

iken > –ken 189

Başka Ünlü Düşmeleri 190
Hece Düşmesi (hablology) 191
Kaynaşma (contraction) 191
Ünlü Çatışması (hiatus) 193
GÖÇÜŞME (metathesis) 194
Yakın Göçüşme 194
Uzak Göçüşme 195
BENZEŞME (assimilation) 195
Derecesine Göre 196
Tam Benzeşme 196
Yarı Benzeşme 196
Yerine Göre 197
İlerleyici Benzeşme 197
Gerileyici Benzeşme 198
Benzeşen Seslerin Yakın ve Uzaklığına Göre 199


Yakın Benzeşme 199
Uzak Benzeşme 199
Ç) Ünlü Benzeşmeleri 199

Dil Benzeşmesi (Kalınlık-İncelik Uyumu) 199
İnce Ünlülü Kelimeler 200
Kalın Ünlülü Kelimeler 200
Dil Benzeşmesinin İstisnaları 200
ç) Uyumdan Kaçan Ekler 201

Yabancı Kelimelerde Dil Benzeşmesi 201
Dudak Benzeşmesi (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu) 203
Düz Ünlülü Kelimeler 203
Yuvarlak Ünlülü Kelimeler 204
Dudak Benzeşmesinin İstisnaları 204
Ünlü-Ünsüz Benzeşmesi (Ünlülerin Ünsüzlere Etkisi) 205
Sedalılaşma (sonorisation) 205
İç Seste Sedalılaşma 205
–t– > –d– Değişmesi 206

–p– > –b– Değişmesi 206

–c– > –ç– Değişmesi 207

–k– > –g– > –ğ– Değişmesi 207

Tabanların Son Sesleri ve Eklerde Sedalılaşma 208
Yabancı Kelimelerde Sedalılaşma 209
ç) Birleşik Kelimelerde Sedalılaşma 210

Dudaksıllaşma (labialisation) 211
g > v Değişmesi 211
ñ > m Değişmesi 211
Sızıcılaşma (spirantisation) 211
Almaşma (gradation) 212
Ünsüz-Ünlü Benzeşmesi (Ünsüzlerin Ünlülere Etkisi) 214
Ünlü Daralması 214
Ünlü Düzleşmesi 215
Yuvarlaklaşma 216
İncelme 217
Tam İncelme 217
Yarı İncelme 218
Ünsüz Benzeşmesi 218
Sedalılık-Sedasızlık Bakımından Benzeşme 218
Çıkış Yerleri Bakımından Benzeşme 220
n > m Benzeşmesi 220
l > n Benzeşmesi 220
r > l Benzeşmesi 220
ç) z > s, t > s Benzeşmesi 221

Benzeşmezlik (aykırılaşma [dissimalation]) 221


BEŞİNCİ BÖLÜM

TÜRKÇENİN YAZIM ÖZELLİKLERİ

Büyük Harflerin Kullanılışı 222
Özel Adların Yazılışı 222
Din, Mezhep ve Akımların Yazılışı 224
Milliyet ve Dil Adları 225
Gezegen ve Yıldız Adları 225
Yön Adları 226
Coğrafî Adlar 226
Kurum, Kuruluş ve Yapı Adları 228
Tarihî Olaylar, Savaşlar, Antlaşmalar 229
Kitap, Dergi, Gazete, Makale Adları 229
Millî, Dinî Bayramlar ve Özel Gün Bildiren Adlar 230
Ay ve Gün Adları 230
İş Yeri Adları 231
Özel Adların Dışında Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler 231
Sayıların Yazılışı 232
Uzun Ünlülerin Yazılışı 233
Yabancı Kelimelerin Yazılışı 236
Bazı Ek ve Edatların Yazılışı 241
–yor Ekinin Yazılışı 241
ile Bağlacının Yazılışı 242
Soru Ekinin Yazılışı 243
ki Bağlacının Yazılışı 243
da/de Bağlacının Yazılışı 244
i-mek Fiilinin Yazılışı 245
Kesme İşaretinin (') Kullanılması 245
ALTINCI BÖLÜM

BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZILIŞI

Birleşik Kelime Kavramı 248
Birleşik Kelimelerin Oluşumu 248
Anlamca Kaynaşma 248
Şekil Bakımından Kaynaşma 250
Birleşik Kelime, Deyim, AtaSözü İlişkisi 251
Birleşik Kelimelerin Yazılışı 252
Yapıları Bakımından Birleşik Kelimeler 253
Birleşik İsimler 253
Asıl Birleşik İsimler 254
Birleşik İsim Hükmünde Olan Birleşik Kelimeler 254
İsim Tamlaması Kalıbında 255


Belirli İsim Tamlaması 255
Belirsiz İsim Tamlaması 255
Eksiz Tamlama 260
Sıfat Tamlaması Kalıbında 262
Edat Grubu Kalıbında 265
Ç) Zarf Grubu Kalıbında 265

Hal Ekli İsimlerle Oluşturulmuş İsim Grubu Kalıbında 266
Yönelme Grubu Kalıbında 266
Bulunma Grubu Kalıbında 266
Uzaklaşma Grubu Kalıbında 266
Hal Ekli Grupların Tersi Görünüşünde Olan Kalıplar 267
İsnat Grubu Kalıbında 267
Çekimli Fiil Kalıbında 268
Her İki Unsuru Çekimli Fiil Olanlar 268
Özne, Nesne, Zarf Durumundaki İsimlerle Çekimli Fiillerin
Kalıplaşmasıyla Oluşanlar 268

Çekimli Fiili Başta Bulunanlar 269
Sıfat-Fiillerle Kurulmuş Birleşikler 269
İkileme Kalıbında Kurulan Birleşik Kelimeler 269
Aynı Kelimenin Tekrarı ile Yapılanlar 270
Eş veya Yakın Anlamlı Kelimelerden Kurulan İkilemeler 270
Zıt Anlamlı Kelimelerden Kurulan İkilemeler 271
Pekiştirmeli İkilemeler 271
Kelime başına "m" sesi getirilerek yapılanlar 272
"m, p, r, s" sesleriyle hece oluşturularak yapılanlar 272
Zarf-Fiillerle Kurulan İkilemeler 273
Birleşik Fiiller 273
İsim + Yardımcı Fiil Kalıbı İle Kurulanlar 274

Türkçe İsimler 275
Zarf Grubu Kalıbında 275
Özne Durumunda Olan İsimlerle 275
Nesne Durumunda Olan İsimlerle 275
Yönelme, Bulunma ve Uzaklaşma Halinde Bulunan İsimlerle 276
Yabancı İsimlerle 277
Arapça, Farsça Kelimelerle Kurulan Birleşik Fiiller 277
Batı Menşeli Kelimelerle Kurulan Birleşik Fiiller 277
Fiil + Zarf-fiil + Yardımcı Fiil Kalıbı ile Kurulanlar 279

Yeterlik Fiili 280
Yaklaşma Fiili 280
Tezlik Fiili 280
Süreklilik Fiili 280


Yarı Tasvir Fiilleri 281
YEDİNCİ BÖLÜM

NOKTALAMA İŞARETLERİ (Punctuation)

Söz Dizimi ile İlgili İşaretler 282
Nokta 282
Virgül 287
Noktalı Virgül 293
İki Nokta 295
Üç Nokta 298
Soru İşareti 302
Ünlem İşareti 304
Yardımcı İşaretler 306
Kısa Çizgi 306
Uzun Çizgi 310
Tırnak İşareti 311
Tek Tırnak İşareti 313
Parantez İşareti 314
Köşeli Parantez 316
Eğik Çizgi 317
Paragraf İşareti 318
Düzeltme İşareti 318
KAYNAKLAR 321

DİZİN 325