XIII. Yu¨zyıl İslam Du¨şu¨ncesinde Mantığın Yeniden İnşası

XIII. yu¨zyıl İslam du¨şu¨ncesinde önceki yu¨zyılların felsefi mirası incelenerek mantık disiplinine önemli yenilikler getirilmiş hem teorik hem de metodolojik açıdan İslam du¨şu¨ncesine katkılar sağlanmıştır. XIII. yu¨zyıl filozofları, İbn Sînâ'nın göru¨şlerine paralel du¨şu¨ncelere sahip olmakla birlikte, yazdıkları şerhler ve haşiyelerle mantığın kuramsal temelinin pekişmesini sağlamış, metinlerin u¨zerinde yeni du¨şu¨nsel açılımlar oluşturulmuş ve sonraki mantık çalışmalarına ilham verecek bir miras bırakmıştır. Fahreddîn er-Râzî, İbn Sînâ ve Eş'arî geleneğini bir arada benimsemiş, Hûnecî, İbn Sînâ'nın öğretilerini eleştirip yenilikçi yaklaşımlar geliştirmiştir. Ebherî, diyalektik tartışma yöntemlerine yenilikler getirmiş; Tûsî ve Kâtibî ise İbn Sînânın mantık anlayışını ele alarak, özellikle kıyas tu¨rleri u¨zerine yaptıkları eleştirilerle mantık alanını daha derinlemesine incelemişlerdir. Semerkandî'nin adabu¨'l-bahs ve'l-mu¨nazara başlığı altında geliştirdiği yeni tartışma metodolojisi mantık alanında önemli yenilikler yaratmıştır. Bu dönemdeki du¨şu¨nu¨rler, sadece İbn Sînâ'nın du¨şu¨ncelerini yeniden şekillendirmekle kalmamış, aynı zamanda mantığı kelâm, felsefe ve tasavvuf gibi diğer İslami du¨şu¨nce disiplinleriyle ilişkilendirerek daha geniş bir entelektu¨el bağlamda ele almışlardır. Çalışmamızda, XIII. yu¨zyıl İslam du¨şu¨nu¨rlerinin klasik mantık anlayışını ele alıp yenilikçi katkılarını inceledik. Bu dönemin du¨şu¨nu¨rleri arasında Fahreddîn Râzî, Amidî, Hûnecî, Ebherî, Tûsî, Kâtibî, Urmevî, İbn Kemmûne ve Semerkandî gibi önemli isimlerin katkıları ile şerh ve haşiye geleneğinin mantığın kuramsal gelişimine sağladığı katkıları inceledik. Amacımız, XIII. yu¨zyıl İslam du¨şu¨nu¨rlerinin mantık disiplinine kattığı özgu¨n katkıları, farklı disiplinlerle kurdukları bağlantıları ve mantık tarihindeki yerlerini değerlendirmekti. Bu bağlamda, söz konusu dönemdeki mantık anlayışının yalnızca geleneksel mirasın bir devamı olmadığını, aynı zamanda yenilikçi du¨şu¨ncelerin de geliştiğini ortaya koymaya çalıştık.