Zemahşerî'nin Makâmeleri (Bu¨yu¨klere Nasihat)

Zemahşerî'nin Makâmât adlı bu eseri, yine kendisinin kaleme aldığı, nasihatler ve veciz sözler içeren Nevâbigu'l-Kelim ve Atvâku'z-Zeheb adlı eserlerinde olduğu gibi tamamen ahlâki değerler u¨zerine kurulmuş, edebî sanatların yoğun biçimde kullanıldığı, özellikle bedî' sanatı ve onun alt konusu konumundaki seci' ile yazılmış kısa ve özlu¨ cu¨mlelerden oluşmaktadır. Zemahşerî'nin eserinde toplam 50 makâme bulunmaktadır. Bu sayıda karar kılması, Zemahşeri'nin, kendisinden önce makâme yazan ve bu alanda duayen kabul edilen Hemedâni ve Harîrîyi taklit ettiğini göstermektedir. Ancak Zemahşerî'nin makameleri içerdiği edebî sanatlar ve makâme sayısı dışında bu iki alimin makâmelerine benzememektedir. Zemahşerinin makâmeleri çoğunlukla kısadır. Su¨leymaniye Ku¨tu¨phanesindeki nu¨sha esas alındığında en kısa makâme yaklaşık bir sayfa olan takva ve itibar makâmeleri, en uzun makâme ise on sayfadan fazla olan eyyâmu'l-arab makâmesidir. Zemahşerî'nin makâmelerinde muhatap yine kendisidir. Nasihatlerini, ikazlarını kendisine yapmakta, bazan da kendini kınayıp ve azarlamaktadır. Kendini ve diğer muhataplarını Allah rızası için ameller yapmaya, du¨nyanın zevk ve safasından uzak durmaya teşvik etmektedir. Başkalarından, özellikle de devlet ricalinden hediye, bahşiş talep etmenin kötu¨lu¨ğu¨nden bahisle, bunun dalkavukluk ve kula kulluk olduğunu ifade etmekte ve bunu zillet olarak görmektedir. İlim erbâbının takva sahibi olmadıkları su¨rece bilgilerinin onları kurtaramayacağını, ihlas, samimiyet, doğruluk ve du¨ru¨stlu¨ğu¨n hem du¨nya hem de ahireti kazanmak için esas olduğunun altını çizmektedir. Zemahşerî bu eserinde, tu¨m edebî birikim ve ustalığını ortya koymakta, Arap Tarihi, Arap Edebiyatı, Arapların gelenek ve görenekleri, atasözleri, sosyal ve ku¨ltu¨rel değerleri, savaşları, sevinçleri ve hu¨zu¨nleri, şiirleri ve nesirleri, giyinmelerinden yemeklerine kadar hayat tarzları ve inanışları hakkında çok önemli bilgiler sunmaktadır. Bunu yaparkende edebî dehası ile Arapların diline ve belagatine olan hakimiyetini gözler önu¨ne sermektedir. Dolayısıyla bu nadide eser Arap Dili ve Tarihi açısından da adeta ansiklopedik bir değere haizdir.